Η Αντιθρομβωτική Επίδραση της Άσκησης

Η Αντιθρομβωτική Επίδραση της Άσκησης

Η πήξη του αίματος είναι ζωτικής σημασίας στη διατήρηση της λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού. Διαταραχές στην διαδικασία πήξης του αίματος οδηγούν στην θρόμβωση. Η θρόμβωση είναι μια πολυπαραγοντική νόσος με μεγάλη παθογένεια που ευθύνεται για ένα μεγάλο ποσοστό θνησιμότητας στον δυτικό κόσμο. Πρόληψη της θρόμβωσης και άλλων καρδιαγγειακών παθήσεων μπορεί να γίνει αν υιοθετηθεί ένας πιο υγιεινός και δραστήριος τρόπος ζωής μέσω της συστηματικής καθημερινής άσκησης.

Η σημασία του μηχανισμού της αιμόστασης έγκειται όχι μόνο στην αποτελεσματική αντιμετώπιση της αιμορραγίας αλλά στην εν γένει διατήρηση της ζωής του οργανισμού. Η διαδικασία πήξης του αίματος αποτελεί μέρος μιας λεπτής ισορροπίας στη διατήρηση της ζωτικής λειτουργίας του ανθρωπινού οργανισμού και η διαταραχή της ισορροπίας αυτής οδηγεί στην θρόμβωση.

       Στη θρόμβωση αποδίδεται ένα μεγάλο μέρος της θνησιμότητας και αναπηρίας στις χώρες του δυτικού κόσμου. Η νόσος είναι πολυπαραγοντική και σχετίζεται με ένα ευρύ φάσμα από χρονιές παθήσεις όπως οι καρδιαγγειακές και οι ρινικές, ο σακχαρώδης διαβήτης και πολυάριθμα αυτοάνοσα νοσήματα  (Lusis, 2000). H σχέση αυτή με τις άλλες παθήσεις και με τους παράγοντες κίνδυνου που τις συνοδεύουν, κατατάσσει την θρόμβωση σαν ασθένεια με μεγάλη παθογένεια. Η βελτίωση της υγειονομικής φροντίδας και η διαφορετική προσεγγιστική περίθαλψη είχαν κυρίαρχο ρόλο στην αποτελεσματική επιβίωση ηλικιωμένων πληθυσμών κάτι που πιθανά να οδηγήσει στην περαιτέρω αύξηση των ποσοστών εμφάνισης θρομβωτικών επεισοδίων στις μεταγενέστερες δεκαετίες. Η προληπτική στρατηγική κατά της θρόμβωσης αποτελεί μια καλή πρακτική διαδικασία ενάντια σε πλήθος άλλων καρδιαγγειακών παθήσεων. Η καθημερινή συστηματική άσκηση έχει καθιερωθεί ως μια βασική αποτελεσματική τακτική στην αντιμετώπιση διαφόρων καρδιαγγειακών και άλλων χρόνιων παθήσεων.

Η υιοθέτηση ενός φυσικά δραστήριου τρόπου ζωής μέσω συστηματικής άσκησης έχει εμφανώς αποδειχθεί ως ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος μείωσης του κίνδυνου σχηματισμού θρόμβου. Ωστόσο υπάρχουν βιβλιογραφικές πήγες που να διαφωνούν για τις ευεργετικές συνέπειες της άσκησης κυρίως ως προς το είδος αλλά και την ένταση της .

Η χρόνια συστηματική άσκηση προσφέρει πολλές ευεργετικές προσαρμογές στην ομαλή ροη του αίματος και στην αποφυγή θρομβώσεων μέσω της αύξησης της ινωδολυτικής λειτουργίας και μείωσης της γλοιότητας του. 

Οι χρόνιες αυτές προσαρμογές επιφέρουν τεράστια οφέλη στην υγεία των ατόμων καθώς παρατείνουν σε πολλές των περιπτώσεων το προσδόκιμο της ζωής τους. Οι ευεργετικές προσαρμογές αναφέρονται στις μεταβολές στην πηκτικότητα, τον όγκο του πλάσματος, την ινωδολυτική δραστηριότητα και την ροή του αίματος. Οι ακριβείς μηχανισμοί δράσης της άσκησης στην εξέλιξη της νόσου έχουν αρκετό δρόμο και αρκετά νέα ζωτικά ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν. Σκοπός της παρούσης μελέτης είναι η ανασκόπηση της βιβλιογραφίας των σημαντικότερων ερευνητικών εργασιών που μελέτησαν τους μηχανισμούς της αντιθρομβωτικής επίδρασης της άσκησης στο ινωδολυτικό σύστημα. Ρόλος εξίσου σημαντικός που αποσκοπεί στην μείωση βλαβερών συνεπειών της νόσου και κυρίως από την αποφυγή εμφάνισης ενός οξέος ισχαιμικού επεισοδίου (Ετήσιο Συνέδριο Αθηροσκλήρωσης 2010).

Tί είναι θρόμβωση;

Το τίμημα της τεχνολογικής ανάπτυξης που έχει  επιτευχθεί στην εποχή μας είναι δυστυχώς η αύξηση της κατανάλωσης τροφής, η μείωση της σωματικής δραστηριότητας και οι συνέπειες αυτού του τρόπου ζωής να είναι και τα πραγματικά αίτια της θρόμβωσης. Μια απροσδιόριστης εξέλιξης νόσος που στις περισσότερες    των περιπτώσεων δε παρουσιάζει ξεκάθαρα συμπτώματα και λειτούργει ως ανεξάρτητος παράγοντας κίνδυνου για της διάφορες καρδιαγγειακές παθήσεις.

Συμφώνα με επιδημιολογικές μελέτες, 4.5 εκατομμύρια Ευρωπαίοι και 50.000 Έλληνες πεθαίνουν κάθε χρόνο από θρόμβωση, η οποία αποτελεί σταθερά τις τελευταίες δεκαετίες μια από τις κύριες αιτίες θανάτου παγκοσμίως. Χαρακτηριστικό είναι, ότι η ρήξη των αθηρωματικών πλακών έχει υπολογιστεί ότι ευθύνεται για το 75% των περιπτώσεων θανατηφόρων καρδιακών συμβάντων από θρόμβωση των στεφανιαίων αγγείων, ενώ το υπόλοιπο 25% από μηχανισμούς που δεν έχουν πλήρως αποσαφηνιστεί (Falk et al, 2004).

Ο θρόμβος είναι, συνήθως, μια μάζα από αίμα που πήζει μέσα στην καρδιά ή στις αρτηρίες όλου του σώματος. Οι θρόμβοι δημιουργούνται συχνά μέσα στις κοιλότητες της καρδιάς (κόλποι - κοιλίες) ή μέσα στις αρτηρίες. Συνηθέστερα, οι θρόμβοι δημιουργούνται μέσα στις στεφανιαίες αρτηρίες της καρδιάς, τις αρτηρίες του εγκεφάλου, αλλά και σε μεγαλύτερου μεγέθους αρτηρίες, όπως π.χ. στα τοιχώματα της αορτής (εικ. 1).

Η δημιουργία θρόμβου μέσα σε μια μικρού ή μεσαίου μεγέθους αρτηρία προκαλεί απόφραξη (φράξιμο) της αρτηρίας, οπότε παύει να αιματώνεται η συγκεκριμένη περιοχή που αρδεύει αυτή η αρτηρία. 

Έτσι δημιουργούνται τα εμφράγματα σε διάφορα όργανα του σώματος (π.χ. καρδιά, εγκέφαλος, πνεύμονες κ.λπ.). Αντίθετα, οι θρόμβοι στις μεγάλες αρτηρίες, όπως π.χ. στην αορτή, μπορεί να αποσπαστούν και να δημιουργήσουν περιφερικό έμβολο (εικ. 2).

Η νόσος της θρόμβωσης, καλύπτει ένα ευρύ φάσμα παθήσεων με τις οποίες σχετίζεται άμεσα, οι οποίες με τη σειρά τους αφορούν είτε τις αρτηρίες (αρτηριακή θρόμβωση ή αθηροθρόμβωση), είτε τις φλέβες (φλεβική θρόμβωση). Οι διαταραχές των μηχανισμών και ο ρόλος της άσκησης στη λειτουργία του ενδοθηλίου, ο μηχανισμός πήξης του αίματος, το γενικό ινωδολυτικό σύστημα και τέλος οι έμμεσοι αντιθρομβωτικοί μηχανισμοί θα συνθέσουν τα κομμάτια της διερεύνησης της παρούσας εργασίας.

Η επίδραση της άσκησης στο γενικό πληθυσμό

Η πραγματοποίηση συγκρίσεων μεταξύ των ερευνών είναι αρκετά δύσκολη διαδικασία, δεδομένου της μεγάλης ποικιλίας των παραγόντων της εκάστοτε έρευνας, όπως για παράδειγμα η ηλικία, το φύλο, ο δείκτης μάζας σώματος, το επίπεδο της φυσικής κατάστασης και η υπάρχουσα ασθένεια. Καθώς επίσης παράγοντες που σχετίζονται με τον χαρακτήρα της, όπως η ένταση, η συχνότητα, η διάρκεια της άσκησης , η ενεργειακή δαπάνη, το είδος και ο χρόνος της άσκησης συχνά ποικίλουν μεταξύ των ερευνών δυσκολεύοντας στην διεξαγωγή συγκριμένων στοιχείων για την ακριβή επίδραση της άσκησης σχετικά με τον κίνδυνο θρόμβωσης.

Δυο μεγάλες μελέτες διερεύνησαν την επίδραση της συστηματικής άσκησης στον θρομβωτικό κίνδυνο σε ένα μεγάλο αριθμό ατόμων και διαπίστωσε ότι συμμετοχή σε αθλητικές δραστηριότητες σε 3608 ασθενείς με θρόμβωση και σε 4252 άτομα ως ομάδα έλεγχου μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης θρόμβωσης κατά 95% συγκρινόμενη με εκείνους που δεν συμμετείχαν σε καμία αθλητική δραστηριότητα (Niebauer & Cooke, 1996). Σε μια πιο πρόσφατη μελέτη σε δείγμα από 5534 ηλικιωμένους και σε αντίθεση με τα προηγούμενα δεν υπήρξε σημαντικά στατιστική συσχέτιση με το μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης θρομβωτικών επεισοδίων (Ergun et al 2006), ωστόσο οι συγγραφείς παραδέχονται ότι τα συνολικά οφέλη της άσκησης είναι πιθανό να αντισταθμίσουν το όποιον δυνητικά κίνδυνο φλεβικής θρόμβωσης.

Σε άτομα που δεν έχουν κάποιο πρόβλημα υγείας, η ελάχιστη ποσότητα γύμνασης που απαιτείται για την εμφάνιση ευνοϊκών αποτελεσμάτων και ωφέλιμων παρεμβάσεων  στη λειτουργία του καρδιαγγειακού συστήματος είναι 3-5/εβδομάδα, διάρκειας 30’ και ένταση ίση με το 40-60% της μέγιστης ικανότητας του ατόμου, με αερόβια άσκηση και ασκήσεις τόσο στατικού όσο και δυναμικού τύπου (Δεληγιάννης, 2000). Σε ηλικιωμένα άτομα και σε άτομα που πάσχουν από καρδιαγγειακά νοσήματα, ένα πρόγραμμα γύμνασης πρέπει να περιέχει ασκήσεις ενδυνάμωσης, γιατί αυτές συμβάλλουν στην αύξηση της μυϊκής μάζας και στην αποκατάσταση της μυϊκής αδυναμίας και ατροφίας (Κουιδή, 2008).

Συμπεράσματα

Παρότι αρκετές μελέτες μέχρι σήμερα  έχουν διερευνήσει τα σχετικά οφέλη της άσκησης στην αιμόσταση, λίγες είναι αυτές  που προσεγγίζουν πραγματικά στη σωστή κατεύθυνση την ευεργετική επίδραση της άσκησης. Η δυσκολία  διεξαγωγής ασφαλών συμπερασμάτων πιθανώς να οφείλεται στο μεγάλο αριθμό των μεταβλητών.

Η εφαρμογή απλών, αποτελεσματικών και ασφαλών προγραμμάτων άσκησης, βοηθάει σημαντικά στη μείωση της καρδιαγγειακής νοσηρότητας και θνησιμότητας, προσφέροντας πρωτογενή πρόληψη στην εμφάνιση της αθηροσκλήρωσης, αλλά και στην δευτερογενή και τριτογενή πρόληψη σε άτομα που ήδη έχουν κάποια καρδιαγγειακά νοσήματα. Τα οφέλη αυτά είναι σε μεγάλο βαθμό αποτελέσματα των ευνοϊκών επιδράσεων της συστηματικής άσκησης στη λειτουργία των αρτηριών, των στεφανιαίων αγγείων και γενικότερα όλου του καρδιαγγειακού συστήματος.

Ωστόσο δεν πρέπει να παραγκωνίσουμε το γεγονός ότι ο βασικός ρόλος της άσκησης είναι να επιχειρήσει την ταυτόχρονη μεταβολή των πολλαπλών παραγόντων κίνδυνου που δρουν  συνεργατικά στην εξέλιξη της νόσου της θρόμβωσης. Η ικανότητα της άσκησης  να επιδρά ολιστικά στους μηχανισμούς της  ινωδολυτικής λειτουργίας  του αίματος, την καθίστα ως μια αποτελεσματική στρατηγική προσέγγιση στην αντιμετώπιση των καρδιαγγειακών  παθήσεων.

Είναι προφανές πως μελλοντικές προσπάθειες θα χρειαστούν από τους ερευνητές, οι οποίοι θα πρέπει να προσπαθήσουν να προσδιορίσουν με σαφήνεια τους μηχανισμούς δράσης  την άσκησης για τα ευεργετικά αποτελέσματα της στις καρδιαγγειακές παθήσεις, δίνοντας καλύτερη ερμηνεία των αποτελεσμάτων και συμβάλλοντας στη νέα αυτή προοπτική με πιο αξιόπιστα επιστημονικά δεδομένα.

Καραϊωσήφ Αλέξανδρος Μ. Res.

Καθηγητής Ειδ. Φ.Α. 

Βιβλιογραφία

1.      Δεληγιάννης Α. (2000). Φυσική επαναδραστηριοποίηση ασθενών με στεφανιαία νόσο. Αρτηριακή υπέρταση. 9: 135-140.

2.      Ετήσιο συνέδριο αθηροσκλήρωσης 2010.

3.      Κουιδή, Ε. (2008). Η επίδραση της συστηματικής άσκησης στη λειτουργία των αρτηριών. Ελληνική Καρδιολογική Επιθεώρηση, 49: 231-244.

4.      Τεντολούρης, Κ. (2006). Ενδοθήλιο και καρδιά.: Ελληνικό Ίδρυμα Καρδιολογίας, Περιοδικό «Στους ρυθμούς της καρδιάς» (πηγή: http://www.iatronet.gr/article.asp?art_id=182).

5.      Celermajer, D. S., Sorensen, K. E., Spiegelhalter, D. J., Georgakopoulos, D., Robinson, J., Deanfield, J.E. (1994). Aging is associated with endothelial dysfunction in healthy men years before the age-related decline in women. Journal of American College of Cardiology. 24: 471-476.

6.      Celermajer, D. S. (1998). Non invasive detection of atherosclerosis. The New England Journal of Medicine. 339: 2014-2015.

7.      Chandler, W. L., Levy, C. W., Stratton, R. Z. (1995). The circulatory regulation of TPA and UPA secretion. Circulation. 92(10): 2984-94.

8.      Ergun, M., Tengiz, I., Türk, U., et al (2006). The effects of long-term regular exercise on endothelial functions, inflammatory and thrombotic activity in middle-aged, healthy men. Journal of Sports Science Medicine. 5: 266-275.

9.      Falk, E., Shah, P.K. & Fuster, V. (2004). Atherothrombosis and thrombosis-prone plaques. In: Fuster, V., Alexander, R.W., O’ Rourke, R.A. et al. Hurst’s the Heart. McGraw-Hill, New York: 1123-39.

10. Fuster, V., Badimon, J. J., Chesebro, J. H. (1998). Atherothrombosis: mechanisms and clinical therapeutic approaches. Vascular Medicine. 3:231-239.

11. Green, D. J., Walsh, J. H., Maiorana, A., Best, M. J., Taylor, R. R., O’Driscoll, J. G. (2003). Exercise-induced improvement in endothelial dysfunction is not mediated by changes in CV risk factors: pooled analysis of diverse patient populations. American Journal of Physiology and Heart Circulation Physiology. 285: H2679-H2687

12. Hambrecht, R., Hilbrich, L., Erbs, S., et al. (2000). Correction of endothelial dysfunction in chronic heart failure: additional effects of exercise training and oral L-arginine supplementation. Journal of American College of Cardiology. 35: 706– 713.

13. Hamsten, A. (1993). The haemostatic system and coronary heart disease, Thrombosis Research, 70(1), 1-38.

14. Lusis A. J. (2000).Atherosclerosis. Nature, 407:233–241.

15. Niebauer, J, Cooke, J. P. (1996). Cardiovascular effects of exercise: role of endothelial shear stress. Journal of American College of Cardiology. 28: 1652-1660.