Τί κάνεις όταν ο «νταής» είναι ο ίδιος ο εκπαιδευτικός - προπονητής;

Τί κάνεις όταν ο «νταής» είναι ο ίδιος ο εκπαιδευτικός - προπονητής; 

Jennifer Fraser*

     Ο διαιτητής σφύριξε. Το παιχνίδι σταμάτησε και ο προπονητής εισβάλλει στον αγωνιστικό χώρο. Σκύβει  πάνω από το πρόσωπο του μικρού αθλητή και τον πιέζει με το δάχτυλο στο στήθος: "Αυτό που έκανες  ήταν μ@#%&!@ !!" φωνάζει. O άλλος προπονητής δεν επεμβαίνει…

    Πολλά πράγματα συμβαίνουν  ταυτόχρονα αυτή τη στιγμή: Ο μικρός αθλητής εξευτελίζεται και παραμένει φοβισμένος, καθώς ο θυμός του προπονητή είναι υπερβολικός και απρόβλεπτος. Ο αθλητής πιστεύει ότι του αξίζει τέτοια συμπεριφορά επειδή ο έτερος προπονητής δεν αντιδρά και είναι απλός παρατηρητής.

   Η χρήση ομοφοβικών λέξεων κάνει όλα τα αγόρια να ανησυχούν πως αν αντιδράσουν, θα φανούν αδύναμοι και μη αρρενωποί. Επιπλέον, κάποιοι μαθητές-αθλητές μόλις απώλεσαν ένα μέρος του ηθικού τους επειδή δεν τους άρεσε αυτό που είδαν, αλλά γνωρίζουν ότι ίσως "δουν" και αυτοί πάγκο στον επόμενο αγώνα. Έτσι επιλέγουν και αυτοί να είναι απλοί παρατηρητές του γεγονότος, συμπεριφορά που διαμορφώθηκε εν μέρει από την στάση του έτερου προπονητή. Αυτοί οι αθλητές, θα φύγουν από το σχολείο πιστεύοντας ότι για να επιτύχει κάποιος θα πρέπει να είναι ο στόχος. Το χειρότερο είναι ότι μεταφέρουν αυτές τις πεποιθήσεις αργότερα, όταν αποτελούν μέρος του εργατικού δυναμικού, όπου ο εκφοβισμός είναι πάντα υψηλός και κοστίζει μια περιουσία. 

       Το πιο σημαντικό, ωστόσο, είναι ότι όλοι οι μαθητές και ειδικά οι στοχοποιημένοι, μόλις υπέστησαν αλλαγές και πιθανόν και τραύματα στον εγκέφαλο όπως υποστηρίζουν οι νευροεπιστήμονες. Μαγνητικές τομογραφίες έχουν καταγράψει βλάβες στον εγκέφαλο όταν ο εκφοβισμός γίνεται από ενήλικα σε ενήλικα ή μεταξύ συνομιλήκων εφήβων. Κανείς μέχρι τώρα δεν έχει κάνει μια έρευνα για να δούμε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο όταν παρατηρείται μεγαλύτερη ανισορροπία δύναμης μεταξύ θύτη και θύματος: Από προπονητή σε μαθητή-αθλητή ή από δάσκαλο/καθηγητή σε μαθητή. 

       Το περιστατικό που περιγράφεται παραπάνω, συνέβη σε ένα σχολείο στον Καναδά. Ο διευθυντής του σχολείου, αφού άκουσε πολλά από αλλόφρονες γονείς, ζήτησε μαρτυρίες και από τους μαθητές. Δικαιολόγησε τη συμπεριφορά των εκπαιδευτικών ως "προπονητική παλαιού τύπου". Ο ίδιος ανακοίνωσε στη σχολική κοινότητα ότι ορισμένοι μαθητές βίωσαν μια "αρνητική εμπειρία", αλλά ποτέ οι μαρτυρίες των μαθητών δεν αξιολογήθηκαν από έναν επαγγελματία Σχολικό Ψυχολόγο. Αντίθετα, ο διευθυντής έφερε το θέμα σε δικηγόρο. Οι διευθυντές, δάσκαλοι, γονείς και μαθητές θα πρέπει να γνωρίζουν ότι αυτή η "παλαιού τύπου προπόνηση" μπορεί να βάλει σε κίνδυνο τους εγκεφάλους των εφήβων ακριβώς γιατί ακόμα βρίσκονται σε φάση ανάπτυξης. Σύμφωνα με την Dr. Laurence Steinberg, ψυχολόγο αναπτυξιακών ηλικιών, ειδικευμένο στην εφηβεία "ο εγκέφαλος κατά την εφηβεία είναι εξαιρετικά ευαίσθητος σε στρεσσογόνες καταστάσεις»". Ως εκ τούτου, όταν οι έφηβοι αναφέρουν ότι είναι "δυσαρεστημένοι" από κάτι, είναι ζωτικής σημασίας να τους ακούσετε -προπονητές και δάσκαλοι είστε υπόλογοι γι’ αυτό-  και πάντα να προστατεύετε τους μαθητές σας. 

      Ο Dr Steinberg εξηγεί με νευροεπιστημονικούς όρους με ποιους τρόπους το σχολικό περιβάλλον διαμορφώνει τις εμπειρίες των μαθητών: 

     "Ως νευροεπιστημόνες είμαστε συνηθισμένοι να λέμε ότι η πλαστικότητα έχει δυο όψεις. Με αυτό εννοούμε πως η πλαστικότητα του εγκεφάλου σε αυτή την ηλικία, κάνει την εφηβεία μια περίοδο μεγάλης ευκαιρίας αλλά και μεγάλου ρίσκου. Αν εκθέσουμε τους νέους σε περιβάλλοντα θετικά και υποστηρικτικά, τότε θα ανθίσουν. Αντίθετα, αν τα τους εκθέσουμε σε περιβάλλοντα τοξικά, τότε θα υποφέρουν με τρόπο έντονο και διαρκή.  Τουλάχιστον 14 μαθητές στο προηγούμενό μου σχολείο, ήταν ξεκάθαροι, ότι το περιβάλλον που έπρεπε να υποστούν, ώστε να είναι μέρος σχολικών αθλητικών ομάδων, ήταν τοξικό. Ήταν κατηγορηματικοί ότι υπέφεραν. Μόνο ο χρόνος θα δείξει πόσο θα τους στοιχίσει τελικά αυτά που υπέφεραν." 

    Ωστόσο ο Διευθυντής του σχολείου δεν συμβουλεύτηκε ειδικούς στην συναισθηματική κακοποίηση όταν έλαβε τις μαρτυρίες των μαθητών, αλλά προσέλαβε έναν δικηγόρο για να χειριστεί την κατάσταση. Βέβαια, το νομικό μας σύστημα δεν έχει εμπειρία από τέτοιου είδους ψυχολογικές, ψυχιατρικές και νευροεπιστημονικές περιπτώσεις ώστε να γνωρίζουν ότι ο εκφοβισμός έχει αρνητικές επιπτώσεις στα θύματα, ειδικά στα πιο νέα σε ηλικία, με τρόπο τραγικό και μόνιμο.  Ο Dr. Tracy Vaillancourt, Καθηγητής και Πρόεδρος του Children’s Mental Health and Violence Prevention στο Πανεπιστήμιο της Οττάβα, σε μια έρευνα του το 2008 βρήκε υψηλότερα επίπεδα κορτιζόλης σε αγόρια που είχαν πέσει θύματα εκφοβισμού από συνομηλίκους τους. Τα υψηλά επίπεδα κορτιζόλης μπορεί να προκαλέσουν βλάβες σε δομές  του εγκεφάλου, όπως ο ιππόκαμπος, που σχετίζεται με τη μάθηση και τη μνήμη.   

     Όταν ο εγκέφαλος ενός μαθητή υποστεί αυτού του είδους τη ζημιά από συνομήλικους εκφοβιστές, οι ειδικοί τονίζουν ότι δεν έχει σημασία που έλαβε χώρα ο εκφοβισμός. Ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν ακόμα κάποιοι που υποστηρίζουν ότι σε έναν αθλητικό χώρο, ισχύουν διαφορετικοί κανόνες συμπεριφοράς των εκπαιδευτικών από ότι ισχύουν σε μια αίθουσα διδασκαλίας: Αυτό που σε μια τάξη φαίνεται να είναι εκφοβισμός, ξαφνικά γίνεται κίνητρο σε ένα γήπεδο μπάσκετ, ποδοσφαίρου κλπ. Για τα θύματα όμως, η τοποθεσία δεν παίζει κανέναν ρόλο.   

      Γνωρίζουμε ότι είναι παράνομο για έναν δάσκαλο ή προπονητή να προκαλέσει σωματική βλάβη σε έναν μαθητή-αθλητή, αλλά αυτός ή αυτή είναι ικανός-ή να προκαλέσει κατάθλιψη και άλλες ψυχιατρικές διαταραχές χωρίς να τους αγγίξει ο Νόμος. Ήταν συνηθισμένο κατά τα παρελθόν να κατηγοριοποιούμε αυτού του είδους τις βλάβες ως «αισθήματα» και τα θεωρούσαμε μέρος μιας ευρύτερης συναισθηματικής σφαίρας. Οι έρευνες όμως έχουν δείξει ότι η απώλεια συγκέντρωσης, το άγχος και η κατάθλιψη, είναι αποτελέσματα φυσικών μεταβολών στον εγκέφαλο και έτσι ο καθένας μπορεί να αναρωτηθεί γιατί δίνουμε τόση μεγάλη σημασία σε μια μελανιά, αλλά δεν ανησυχούμε το ίδιο όταν πρόκειται για μια "μελανιά" σε έναν υπό ανάπτυξη παιδικό εγκέφαλο. Ο Dr. David Walsh, στο βιβλίο του Survival Guide to the Adolescent Brain, εξηγεί ότι οι νευρολογικές μελέτες "μας δείχνουν πόσο σοβαρές και μακροχρόνιες μπορούν να είναι οι βλάβες". Μελέτες αποκαλύπτουν ότι υπάρχουν μακροχρόνιες χημικές και δομικές αλλαγές στον εγκέφαλο που ευθύνονται για γνωστικές και συναισθηματικές βλάβες που είναι ισάξιες με τις βλάβες που προκαλούνται από την παιδική κακοποίηση. 

        Ο Dr. Walsh εστιάζει στον εκφοβισμό μεταξύ συνομιλήκων: Πόσο σοβαρή είναι η ζημιά όταν πρόκειται για παιδί και ενήλικα σε σημαντική θέση;  Οι εκπαιδευτικοί και οι προπονητές είναι σε εξαιρετικά ισχυρή θέση στα μάτια των μαθητών-αθλητών. Ακόμα και οι γονείς των μαθητών-θυμάτων κρατούν αποστάσεις, γιατί με το να μιλήσουν, ίσως προκαλέσουν μεγαλύτερα δεινά στο παιδί τους. Μάλιστα πολλές φορές, όπως και τα παιδιά τους, οι γονείς και οι υπόλοιποι εκπαιδευτικοί κρατούν μια "ένοχη" σιωπή. Πρέπει να σταματήσουμε να ελαχιστοποιούμε το γεγονός ότι ορισμένοι μαθητές υποφέρουν. Χρειάζεται να καταλάβουμε ότι όταν χρησιμοποιούμε ευφημισμούς όπως "παλαιού τύπου προπόνηση", μπορούμε κάλλιστα να παραβλέπουμε το γεγονός μιας παιδικής κακοποίησης. Μόνο και μόνο επειδή αυτός ο εξευτελισμός πραγματοποιείται σε γήπεδο και όχι σε μια αίθουσα διδασκαλίας, σε καμιά στιγμή δεν κάνει ασφαλές το γεγονός για έναν εφηβικό εγκέφαλο. 

      Στο βιβλίο Teaching Bullies: Zero Tolerance on the Court or in the Classroom, το οποίο θα κυκλοφορήσει σύντομα, αναλύεται η ανάγκη να συμπεριληφθεί η συναισθηματική κακοποίηση στον Ποινικό Κώδικα, αν πραγματικά θέλουμε τα παιδιά μας να είναι προστατευμένα. Ο –σχολικός- εκφοβισμός είναι σε άνοδο. Η αυτοκτονία είναι η δεύτερη αιτία θανάτου στις εφηβικές ηλικίες. Ο –εργασιακός- εκφοβισμός είναι επιδημία. Πότε θα συνειδητοποιήσουμε ότι όλα όσα λέμε απλά δεν πιάνουν; Ήρθε η ώρα για δράση. Οι τραμπούκοι και οι νταήδες, ιδιαίτερα σε θέσεις που έχουν σχέση με παιδιά, θα πρέπει να λογοδοτήσουν για τις βλάβες που προκαλούν.

Βιβλιογραφία:

1. Laurence Steinberg, Age of Opportunity: Lessons from the New Science of Adolescence, Boston and New York: Houghton, Mifflin, Harcourt, 2014 (37). 
2. Laurence Steinberg, Age of Opportunity: Lessons from the New Science of Adolescence, Boston and New York: Houghton, Mifflin, Harcourt, 2014. 
3. Dr. Tracy Vaillancourt is a Professor and Canada Research Chair in Children's Mental Health and Violence Prevention at the University of Ottawa in the Faculty of Education and the School of Psychology. She is also an adjunct professor in the Department of Psychology, Neuroscience & Behaviour at McMaster University and a core member of the Offord Centre for Child Studies. Dr. Vaillancourt's research examines the links between aggression and bio-psychosocial functioning and mental health, with particular focus on bully-victim relations. 
4. David Walsh with Erin Walsh, Why do They Act that Way?: A Survival Guide to the Adolescent Brain for You and Your Teen, 2^nd edition, New York: Simon & Schuster, 2014 (252).

Μετάφραση - Επιμέλεια

Καραϊωσήφ Αλέξανδρος M. Res.

Καθ. Ειδ. Φ.Α. - Προπονητής Αθλητών με Αναπηρίες

Το παραπάνω κείμενο αποτελεί μετάφραση του άρθρου What do you do when the bully is the coach? της Jennifer Fraser    και μπορείτε να βρείτε το πρωτότυπο ΕΔΩ

Σας άρεσε; Μοιραστείτε το!