Γνωσιακή Συμπεριφορική Αντιμετώπιση Διαταραχών Διατροφής

      Γνωσιακή Συμπεριφορική Αντιμετώπιση Διαταραχών Διατροφής

Εισαγωγή

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία είναι μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση που έχει στόχο να βοηθήσει τους ανθρώπους να νιώσουν καλύτερα. Ονομάζεται γνωσιακή γιατί διερευνά τον τρόπο σκέψης για τον εαυτό, τον κόσμο και το μέλλον και συμπεριφορική γιατί διερευνά και τον τρόπο που αυτές οι σκέψεις επιδρούν στα συναισθήματα και τη συμπεριφορά. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία μέσα από το λόγο αλλά και τις τεχνικές μπορεί να βοηθήσει να τροποποιηθούν οι σκέψεις και οι συμπεριφορές που επηρεάζουν αρνητικά την καθημερινότητα.

Οι έρευνες έχουν δείξει, ότι η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία είναι η πλέον αποτελεσματική ψυχολογική θεραπεία για την κατάθλιψη και το άγχος. Άλλες δυσκολίες για τις οποίες έχει φανεί ιδιαίτερα αποτελεσματική είναι: πανικός, αγοραφοβία, διάφορες φοβίες, διαταραχές διατροφής, τραυματικές εμπειρίες, απώλειες-πένθος, διαπροσωπικά και ψυχοσωματικά προβλήματα, χρήση ουσιών και ψυχώσεις.

Για να εφαρμοστεί η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, αρχικά θα χρειαστεί ένα πλήρες ιστορικό από το άτομο που την έχει ανάγκη. Πληροφορίες για τα επαγγελματικά, τα οικονομικά και τις προσωπικές σχέσεις είναι σημαντικές, μαζί βεβαίως με το ιατρικό ιστορικό (π.χ. λήψη φαρμάκων, διάρκεια λήψης). Αν βελτιωθεί ένας τομέας της ζωής, τότε το πιθανότερο είναι να βελτιωθούν  και άλλοι. Ο θεραπευτής εντοπίζει τις δυσκολίες  και αξιολογεί αν ταιριάζει στον ασθενή αυτό το μοντέλο θεραπείας και ορίζει τους στόχους. Έπειτα, με τη βοήθεια του θεραπευτή επιμερίζονται τα προβλήματα στην κατάσταση, τις σκέψεις, τα συναισθήματα, τα οργανικά συμπτώματα και την αντίδραση ώστε να αναγνωριστεί πως συνδέονται μεταξύ τους και πως το ένα επηρεάζει το άλλο. Υπάρχει μία ολόκληρη αλληλουχία σκέψεων-συναισθημάτων και αντιδράσεων που βάζουν τον ασθενή μέσα σε ένα φαύλο κύκλο που τον  κάνει ακόμα και να νιώθει χειρότερα σε νέες ή διαφορετικές καταστάσεις.

Ο θεραπευτής μπορεί να ζητήσει από τον ασθενή να τηρεί κάποιο ημερολόγιο ώστε να βοηθηθεί αυτή η διαδικασία στον εντοπισμό συναισθημάτων και σκέψεων που δυσκολεύουν την καθημερινότητα του. Με άλλα λόγια, η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή να «σπάσει» αυτόν το φαύλο κύκλο μέσα από την τροποποίηση των σκέψεων του. Στη συνέχεια θα προσπαθήσει να περάσει το νέο τρόπο σκέψης στις πράξεις του. Με αυτόν τον τρόπο, μπορεί να τεθεί ένας εβδομαδιαίος στόχος ώστε να εξασκηθεί αυτή η αλλαγή στην πράξη.

Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία διαρκεί 45 λεπτά περίπου ανά συνεδρία και μπορεί να γίνεται σε εβδομαδιαία βάση ή δεκαπενθήμερη, ανάλογα με τις ανάγκες του ασθενούς. Η διάρκειά της όμως εξαρτάται από το είδος του προβλήματος, το πόσο αποτελεσματική είναι για τον ασθενή, αλλά και το ρυθμό με τον οποίο επιθυμεί να συμμετέχει. Η θεραπεία λήγει όταν επιτευχθούν οι στόχοι που έχουν τεθεί από τον θεραπευτή και τον ασθενή. Η γνωσιακή συμπεριφορική θεραπεία, μπορεί να εφαρμοσθεί σε μικρότερο βαθμό και ομαδικά.

 

Αντιμετώπιση Διαταραχών Πρόσληψης Τροφής

Οι διαταραχές πρόσληψης τροφής αποτελούν ένα δύσκολο θεραπευτικό εγχείρημα, τόσο λόγο της σοβαρότητας της νόσου, όσο και λόγω της άρνησης που συχνά συναντάται στους ασθενείς ως προς την αναγνώριση και παραδοχή της ύπαρξης τέτοιου προβλήματος, η οποία άρνηση, συχνά οδηγεί σε δυσκολία συνεργασίας μεταξύ του ασθενούς και της θεραπευτικής ομάδας. Τα αποτελέσματα είναι πολύ καλύτερα αν η νόσος διαγνωσθεί έγκαιρα και η θεραπεία ξεκινήσει νωρίς, πριν η όποια διαταραχή διατροφής γίνει συνήθεια και τρόπος ζωής. Ποιο συγκεκριμένα, οι ασθενείς που είναι κάτω των 18 ετών και πάσχουν από τη διαταραχή για λιγότερο από τρία χρόνια, ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπευτική παρέμβαση. Αυτά που χρειάζεται για μια επιτυχημένη θεραπευτική παρέμβαση είναι υπομονή και δέσμευση από τη θεραπευτική ομάδα και από τον θεραπευόμενο και την οικογένεια του, διότι τα αποτελέσματα της είναι μακροπρόθεσμα και όχι άμεσα.

Οι περισσότεροι ασθενείς θα χρειαστούν να ακολουθήσουν ψυχοθεραπεία. Η μορφή, που θα πάρει η θεραπεία αυτή, προσαρμόζεται πάντα στις ανάγκες του ατόμου και προσφέρεται από έμπειρο και ειδικευμένο θεραπευτή. Γνωρίζουμε, ότι η θεραπεία οικογένειας και η ψυχοθεραπεία, που στηρίζεται σε γνωσιακές και συμπεριφορικές αρχές είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικές. Ορισμένοι ασθενείς θα χρειαστούν φαρμακευτική αγωγή με στόχο να αντιμετωπιστούν πιθανόν συνυπάρχουσες καταστάσεις, όπως κατάθλιψη ή άγχος. Η φαρμακευτική αγωγή μπορεί να βοηθήσει επίσης και στη μείωση των βουλιμικών επεισοδίων. Η αγωγή θα πρέπει να παρακολουθείται στενά και προσεχτικά από ειδικευμένο ψυχίατρο. Η συμβολή του διατροφολόγου είναι επίσης σημαντική. Σε λίγες μόνο περιπτώσεις, στις οποίες είτε κινδυνεύει άμεσα η υγεία του ατόμου είτε όλες οι άλλες θεραπείες έχουν αποτύχει, συνιστάται εισαγωγή σε νοσοκομείο. Θα πρέπει η μονάδα αυτή να είναι εξειδικευμένη σε θέματα διαταραχών πρόσληψης τροφής και να υπάρχει ένα προσεχτικό πρόγραμμα παρακολούθησης και συνεχιζόμενης θεραπείας μετά την έξοδο από το νοσοκομείο. Η αντιμετώπιση της ψυχογενούς ανορεξίας είναι δύσκολη, απαιτεί προσέγγιση του προβλήματος από πολλούς ειδικούς και συνίσταται σε τακτικό ιατρικό έλεγχο, εφαρμογή προγράμματος σίτισης και σε ψυχολογική θεραπεία του ασθενούς και της οικογένειας. Όσον αφορά στη θεραπευτική αντιμετώπιση της ψυχογενούς βουλιμίας εφαρμόζεται συνδυασμός προγραμμάτων διατροφής και συνεχούς αυτοεπιτήρησης με σκοπό την επίγνωση της διαταραγμένης συμπεριφοράς. Όπως και στην ψυχογενή ανορεξία η αποτυχία της εξωνοσοκομειακής θεραπείας ή σοβαρές ιατρικές επιπλοκές αποτελούν ένδειξη εισαγωγής στο νοσοκομείο.

Ψυχολογικές Παρεμβάσεις για τις Διατροφικές Διαταραχές είναι μεταξύ άλλων η Γνωσιακή συμπεριφορική ψυχοθεραπεία (Cognitive Behaviour Therapy), η Ψυχοδυναμική ψυχοθεραπεία εμπνευσμένη από την ψυχαναλυτική θεωρία και η οικογενειακή ψυχοθεραπεία.

Πρέπει να σημειωθεί ότι όλες οι ψυχολογικές παρεμβάσεις προϋποθέτουν την ιατρική παρακολούθηση του ασθενούς καθώς και την αποκατάσταση της σωματικής του υγείας και βάρους. Η σωματική υγεία και το βάρος του ασθενούς πρέπει να έχουν αποκατασταθεί, σ’ ένα βαθμό τουλάχιστον, κατά προτίμηση πριν την έναρξη της ψυχολογικής παρέμβασης ή και παράλληλα με αυτήν. Σε καμία περίπτωση πάντως δεν πρέπει να δοθεί βάρος στην ψυχολογική παρέμβαση μόνο και να παραμεληθεί η σωματική υγεία και παρακολούθηση του ασθενούς.

Γνωσιακή Συμπεριφορική Αντιμετώπιση Διαταραχών Διατροφής

Η γνωσιακή-συμπεριφορική ψυχο-θεραπεία (Cognitive Behavior Therapy), βασίζεται στο μοντέλο της αντίστοιχης θεραπείας η οποία δημιουργήθηκε για την αντιμετώπιση της κατάθλιψης. Η θεραπεία των διατροφικών διαταραχών μέσω της γνωσιακής-συμπεριφορικής ψυχοθεραπείας συμπεριλαμβάνει τα παρακάτω χαρακτηριστικά και στάδια:

Πρώτο Στάδιο:  

• Λεπτομερής καταγραφή όλων των επεισοδίων βουλιμίας τη στιγμή εκδήλωσης τους, μαζί με τις παρεπόμενες σκέψεις και τα ανάλογα συναισθήματα.
• Εισαγωγή ενός μοτίβου φυσιολογικών συνηθειών διατροφής, με συνέπεια την εξάλειψη πολλών επεισοδίων βουλιμίας.
• Υιοθέτηση μιας εναλλακτικής συμπεριφοράς για την ενίσχυση της αντίστασης στις παρορμήσεις βουλιμίας. 
• Εκπαίδευση πάνω στο φαγητό, στις συνήθειες διατροφής, στη σιλουέτα και στο βάρος.

Δεύτερο Στάδιο:

• Εισαγωγή τροφών που αποφεύγονται βάσει διαιτολογίου και σταδιακή μείωση άλλων μορφών αυστηρής δίαιτας.
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων για την αντιμετώπιση δυσκολιών που σε άλλες περιπτώσεις θα προκαλούσαν επεισόδια βουλιμίας.
• Αναγνώριση και μεταβολή των προβληματικών τρόπων σκέψης
• Εξέταση των αιτιών του προβλήματος βουλιμίας και του ρόλου των οικογενειακών και κοινωνικών παραγόντων.

Τρίτο Στάδιο:

• Προγραμματισμός για το μέλλον βάσει ρεαλιστικών προσδοκιών και μεθόδων που μπορεί να ακολουθήσει το άτομο σε περίπτωση επανεμφάνισης του προβλήματος.

Συμπεράσματα

Το πρόγραμμα έχει στόχο να εξαλείψει σταδιακά το πρόβλημα, χρησιμοποιώντας μια προσεκτικά σχεδιασμένη σειρά παρεμβάσεων. Αρχικά εφαρμόζονται συμπεριφορικές και εκπαιδευτικές τεχνικές για να βοηθήσουν το άτομο να επανακτήσει τον έλεγχο της κατανάλωσης τροφής, καθώς και να καταρτίσει ένα βασικό φυσιολογικό πρόγραμμα διατροφής κατά τη διάρκεια της ημέρας που στοχεύει στην αποφυγή των επεισοδίων βουλιμίας. Έπειτα, με την μείωση της αδυναμίας ελέγχου της βουλιμίας μέσω της καταπολέμησης της τάσης για δίαιτα και εκείνων των προβληματικών τρόπων σκέψης που διαιωνίζουν το πρόβλημα και τέλος με την επανεξέταση των πιο χρήσιμων τεχνικών ώστε ο ασθενής μπορεί να σχεδιάσει ένα πλάνο για την αντιμετώπιση τυχόν μελλοντικών δυσκολιών.

Βιβλιογραφία

• Παπακώστας, Γ. (1994) Γνωσιακή Ψυχοθεραπεία- Θεωρία και Πράξη. Αθήνα:
• Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφορά.
• Salkovskis, P., Kirk, J. (1997) Obsessive-Compulsive Disorder. Στο: D. Clark & C. Fairburn Science and Practice of Cognitive Behavior Therapy Oxford University Press
• Xαρίλα, Ν.(1995) Γνωσιακή Θεραπεία της Συμπεριφοράς. Στο: Θέματα Γνωσιακής και Συμπεριφοριστικής Θεραπείας. (Επιμ) Γ. Μπουλουγούρης. Τόμος Β΄ Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα

Καραϊωσήφ Αλέξανδρος Μ.Res.

Καθηγητής Ειδικής Φυσικής Αγωγής

Γνωστική Νευροψυχολογία & Αποκατάσταση