Οδηγίες και κανόνες για την ομαλή ένταξη παιδιών με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες στο μάθημα της σχολικής Φυσικής Αγωγής

Συμμετέχει το παιδί (με αναπηρία) στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής στο σχολείο; 

Συμμετέχει όπως όλα τα παιδιά και σε εξωσχολικές αθλητικές δραστηριότητες;

«Αυτοί που έχουν τις περισσότερες ανάγκες, λαμβάνουν τελικά τα λιγότερα..»

  

 Η σύγχρονη βιβλιογραφία μας λέει, ότι οι μαθητές με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες (ΕΕΑ) -σε Σχολικές Μονάδες Ειδικής Αγωγής ή σχολεία γενικής εκπαίδευσης και Τμήματα Ένταξης- είναι λιγότερο πιθανό να συμμετέχουν στο μάθημα της Φυσικής Αγωγής (Φ.Α.) στο σχολείο, σε σύγκριση με τους μαθητές της γενικής εκπαίδευσης. Άλλες ανεξάρτητες έρευνες μας έχουν δείξει ότι οι μαθητές της Ειδικής Αγωγής είναι πολύ πιθανό να αναπτύξουν παιδική παχυσαρκία και τα συν αυτής προβλήματα υγείας, σε σύγκριση με συνομηλίκους τους της γενικής εκπαίδευσης. Επιπλέον οι μαθητές της Ειδικής Αγωγής έχουν συχνά καθυστέρηση στην ανάπτυξη των αδρών κινητικών δεξιοτήτων, λόγω υποτονίας ή δυσπραξίας. Στις περισσότερες περιπτώσεις, η φυσική αποκατάσταση –εφόσον προσφέρεται- είναι συνήθως 1-2 ώρες την εβδομάδα, και αυτή από εξωτερικούς θεραπευτές (σ.σ. αφού όπως είναι γνωστό ελάχιστα σχολεία στην Ελλάδα διαθέτουν φυσιοθεραπευτές ή εργοθεραπευτές σε μόνιμη βάση).

   Έπειτα υπάρχει και το πρόβλημα της καθυστερημένης ανάπτυξης των κοινωνικών δεξιοτήτων. Πώς θα μπορέσει ένας μαθητής να συμμετέχει σε ομαδικές δραστηριότητες και παιχνίδια, όταν αυτά του προκαλούν σύγχυση και αρνητικά συναισθήματα; Οι μαθητές αυτοί –δυστυχώς- κρατούν ζεστά τα παγκάκια κατά την διάρκεια του μαθήματος Φ.Α. Με απλά λόγια, οι μαθητές που θα ωφελούνταν περισσότερο από την Φ.Α., τελικά είναι αυτοί που έχουν την μικρότερη συμμετοχή στο μάθημα.

Με ποιο τρόπο θα εντάξουμε έναν μαθητή με ΕΕΑ στο μάθημα της Φ.Α.;

 

   Η πραγματικότητα θα έπρεπε να είναι διαφορετική, Οι Καθηγητές Φ.Α. ανά τον κόσμο, συνέχεια βρίσκουν νέους τρόπους για συμπεριλάβουν όλους τους μαθητές και να έχουν ενεργή συμμετοχή στο μάθημα. Παρακάτω αναλύονται επτά καθημερινές «προκλήσεις και λύσεις» οι οποίες μπορούν να συμπεριληφθούν και στο Εξατομικευμένο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα (ΕΕΠ) των μαθητών.

1. Αισθητηριακή Ολοκλήρωση

   Τα δύο πιο πρώτα πράγματα που παρατηρεί κάποιος σε ένα σχολικό γυμναστήριο είναι συνήθως δυνατοί ήχοι και φωνές και το φως από τις λάμπες φθορίου. Αυτοί οι δύο παράγοντες αποτελούν σημαντικά εμπόδια για τους μαθητές με ορισμένους τύπους νευρολογικών προβλημάτων. Αρκετοί μαθητές επίσης είναι ευαίσθητοι στο δυνατό φως του ήλιου, ακόμα και στο τρίξιμο των παπουτσιών στο πάτωμα του γυμναστηρίου, κάτι τι οποίο καθιστά πολύ δύσκολο για τους Κ.Φ.Α. να βρουν το κατάλληλο μέρος για να κάνουν μάθημα. Λύσεις υπάρχουν, όπως ωτοασπίδες ή ηχομονωτικά ακουστικά για τον θόρυβο και γυαλιά ηλίου για την αυλή. Επίσης  τα σχολεία μπορούν να βρουν εναλλακτικές επιλογές φωτισμού που είναι πιο αποδοτικές και πιο οικονομικές, όπως λαμπτήρες LED ή απλά να σβήσουν κάποια φώτα εκμεταλλευόμενα το φυσικό φωτισμό.

2. Τροποποίηση Συμπεριφοράς

   Η συμπεριφορά των μαθητών είναι πάντα ένα ζητούμενο στο μάθημα της Φ.Α., όπου υπάρχουν αφθονία κίνησης και περιστατικά που μπορούν να συμβούν γρήγορα το ένα πίσω από το άλλο, κυρίως λόγω της γενικότερης χαλαρότητας και ανεμελιάς των μαθητών. Η μέθοδος Θετικών Παρεμβάσεων Συμπεριφοράς και Υποστήριξης (Positive Behavior Interventions and Support  -PBIS), είναι συστηματική και δοκιμασμένη για την πρόληψη αρνητικών μορφών συμπεριφοράς, αλλά και την αύξηση των θετικών συμπεριφορών. Η μέθοδος με λίγα λόγια συνοψίζεται ως εξής: Πρόληψη – Διδασκαλία –Ενίσχυση. Οι προσδοκώμενη συμπεριφορά, εξηγείται από την αρχή του μαθήματος π.χ. με την βοήθεια εικόνων. Έπειτα, το τμήμα διδάσκεται μέσω θετικών αλληλεπιδράσεων και το μάθημα ενισχύεται παραπέμποντας στην αρχική προσδοκώμενη συμπεριφορά και αξιολογώντας την πρόοδο που επετεύχθη. Ένα καλό παράδειγμα είναι, ο Κ.Φ.Α. να γράφει σε ένα πίνακα την ακριβή σειρά των ασκήσεων και περίπου πόση ώρα θα διαρκέσει κάθε άσκηση. Έτσι οι μαθητές έχουν την δυνατότητα μέχρι και να απομνημονεύσουν τη σειρά των ασκήσεων, ώστε στα επόμενα μαθήματα να γίνεται και οικονομία χρόνου.

3. Ο Αριθμός των Μαθητών

   Είναι συχνό το φαινόμενο το μάθημα της Φ.Α. να γίνεται με την ύπαρξη δύο ή περισσότερων τμημάτων ταυτόχρονα στην αυλή ή στο γυμναστήριο και αυτό όχι μόνο συγχωνεύσεων σχολείων αλλά και λόγω συστέγασης. Έτσι είναι πολύ πιθανό δύο Κ.Φ.Α.να κάνουν μάθημα συνδιδασκαλίας, ειδικά αν τα δύο τμήματα είναι κοντά στην ηλικία. Το αρνητικό σε αυτή την περίπτωση είναι να χάνεται πολύτιμος χρόνος από την διδασκαλία. Εάν το σχολείο διαθέτει Κοινωνικό Λειτουργό, είναι πολύ πιθανό, με τη συνεργασία του να εκμεταλλευτούμε το γεγονός μιας υπερ-μεγέθους τάξης και να το μετατρέψουμε σε μια θετική εμπειρία για τον μαθητή με ΕΕΑ. Επίσης η εργασία σε ομάδες 4-5 ατόμων βοηθάει ώστε να εξασφαλιστεί η πλήρης ένταξη, αφού όμως γίνουν κατανοητοί οι κανόνες και η διάκριση των ρόλων μέσα στην ομάδα.

4. Δημιουργία ομάδας

   Το μάθημα της Φ.Α. είναι το πλέον κατάλληλο για το χτίσιμο ομάδων. Στην θέση των ανταγωνιστικών παιχνιδιών, η τάξη μπορεί να επικεντρωθεί σε δημιουργικά παιχνίδια που πετυχαίνουν μόνο μέσα από ομαδική δουλειά και συνεργασία. Θα πρέπει να διευκρινιστεί από τον Κ.Φ.Α. ότι για την επίτευξη του στόχου, θα πρέπει αυστηρά να συμμετέχουν όλα τα μέλη της ομάδας.

5. Ανάπτυξη Επαγγελματικών Δεξιοτήτων των Κ.Φ.Α.

   Πολλοί Καθηγητές Φυσικής Αγωγής διαμαρτύρονται για την έλλειψη επαγγελματικών ευκαιριών ανάπτυξης των δεξιοτήτων τους. Το πρόβλημα είναι αφενός μεν ο προγραμματισμός, διότι πολλοί είναι αυτοί που πέρα από το σχολείο απασχολούνται σε κάποιον σύλλογο, αφετέρου δε τα περισσότερα προγράμματα συνεχιζόμενης εκπαίδευσης έχουν περισσότερο ακαδημαϊκό παρά πρακτικό ενδιαφέρον. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει –και στην Ελλάδα- η τάση προς την εκπαίδευση πάνω στην Προσαρμοσμένη Φυσική Αγωγή (Π.Φ.Α.). Αν οι Κ.Φ.Α. κατανοήσουν τα ελάχιστα από αυτά που μπορούν να μάθουν από την Π.Φ.Α., μπορούν να τα εφαρμόσουν με πολύ μεγάλη επιτυχία στην ένταξη ενός μαθητή με Ε.Ε.Α. στο μάθημα της Φ.Α. Ένας άλλος τρόπος για να εκπαιδευτούν οι Κ.Φ.Α. στην διαδικασία της ένταξης, είναι η παρακολούθηση εξατομικευμένης διδασκαλίας με τη συνεργασία του Κοινωνικού Λειτουργού και άλλων θεραπευτών, εφόσον υπάρχουν. Έτσι είναι δυνατόν να αναπτύξουν τους στόχους του μαθήματος Φ.Α. χωρίς να ξεφύγουν από τις προσαρμοσμένες ανάγκες των μαθητών. Επίσης είναι απαραίτητο να ανταλλάσσουν πληροφορίες με τους γονείς των μαθητών για την πρόοδο του παιδιού στο σχολείο και να τους προτείνουν τρόπους συνέχισης των ασκήσεων στο σπίτι. Είναι ακριβώς αυτό που αναφέρθηκε παραπάνω για τη συνεργασία, αλλά αυτή τη φορά είναι συνεργασία εκπαιδευτικού με γονέα. 

6. Προσβασιμότητα

   Το 2010, το Υπουργείο Παιδείας των Η.Π.Α. έκανε συστάσεις στα σχολεία για την αύξηση της προσβασιμότητας ειδικότερα για τις αίθουσες Φ.Α.. Οι συστάσεις αυτές αφορούσαν κυρίως την επιφάνεια της αίθουσας ή του γυμναστηρίου. Οι σκληρές επιφάνειας από σκυρόδεμα ή άσφαλτο, είναι αρκετά επικίνδυνες για μαθητές με κινητικά προβλήματα  και οι πολύ μαλακές επιφάνειες από στρώματα ή ταπί ή άμμο είναι εμπόδιο για την ομαλή κίνηση ενός αναπηρικού αμαξιδίου. Η πλέον κατάλληλη επιφάνεια είναι μοκέτα ή χαλί και σε τέτοιου είδους επιφάνειες επιτυγχάνεται ισότιμη συμμετοχή όλων των μαθητών και γίνεται πιο προσιτή η σωματική εκπαίδευση.

7. Εναλλακτικές λύσεις

   Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συμμετοχή στο μάθημα της Φ.Α. δεν είναι για όλους εφικτή, αλλά ακόμα και τότε είναι δυνατό για τον Κ.Φ.Α. να ενσωματώσει τη σωματική δραστηριότητα και τις συνήθειες ενός υγιεινού τρόπου ζωής, μέσα σε ένα πρόγραμμα σπουδών ειδικής εκπαίδευσης

• Πηγαίνετε ένα περίπατο, κάντε σχοινάκι ή πηγαίνετε σε μια παιδική χαρά. 
• Δημιουργήστε ένα καθημερινό ασκησιολόγιο.
• Χρησιμοποιήστε όργανα γυμναστικής, ακόμα και όργανα με βάρη. Καμιά φορά τα νέα όργανα είναι καλό κίνητρο για να ξεκινήσει ένα Ε.Ε.Π. άσκησης. 
• Ακολουθήστε το ενδιαφέρον του μαθητή για ένα συγκεκριμένο άθλημα ή δραστηριότητα και αναπτύξτε ένα ασκησιολόγιο γύρω από αυτό.

 

   Έχει αποδειχτεί στο παρελθόν και αποδεικνύεται συνέχεια πως η Φ.Α. βελτιώνει πέραν των σωματικών παραμέτρων της φυσικής κατάστασης κ.α. και την γνωστική λειτουργία του εγκεφάλου και κατά συνέπεια την ακαδημαϊκή επίδοση. Η βελτίωση των κοινωνικών δεξιοτήτων και η συνεργασία μέσα από την ομαδική εργασία είναι επίσης κάποια άλλα από τα οφέλη ενός ισορροπημένου προγράμματος Φ.Α. Στο χέρι των Κ.Φ.Α. είναι να κάνουν το μάθημα της Φυσικής Αγωγής προσβάσιμο σε όλους τους μαθητές, ώστε να μπορούν να μάθουν τα μαθήματα που τους προσφέρει η ζωή και δεν μπορούν να διδαχθούν σε μια τυπική αίθουσα διδασκαλίας.

 Πηγή:  FriendshipCircle.org

Μετάφραση από το αγγλικό πρωτότυπο:

Καραϊωσήφ Αλέξανδρος M.Res.

Καθηγητής Ειδικής Φ.Α.