Αριστεροχειρία και Παιδί

Αριστεροχειρία και Παιδί

 

*Μπέκα Αθηνά, Λογοθεραπεύτρια

Υπεύθυνη Κέντρου Λογοθεραπείας "Ενσυναίσθηση" 

(Το παρόν άρθρο αποτελεί απόσπασμα από την Πτυχιακή της Εργασία για το Τμήμα Λογοθεραπείας της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας & Πρόνοιας του Α.Τ.Ε.Ι. Ηπείρου, με τίτλο "Αριστεροχειρία και Λογοθεραπευτική Αντιμετώπιση")

   Η αντίληψη ότι το δεξί χέρι είναι το "καλό", ενώ το αριστερό το "κακό" ενισχυόταν από παλιά από λαϊκές ρήσεις, δοξασίες, ακόμα και θρησκευτικές πεποιθήσεις: κάνουμε το σταυρό μας με το δεξί χέρι, ο ληστής που μετανόησε βρισκόταν δεξιά του Εσταυρωμένου Ιησού, στις περισσότερες εικόνες ο διάβολος αναπαριστάται στην αριστερή πλευρά και όταν θέλουμε να διώξουμε το κακό πετάμε πίσω μας αλάτι από τα δεξιά. Παράλληλα, κάνουμε "ποδαρικό" με το δεξί, χαιρετούμε κάποιον προτείνοντας το δεξί μας χέρι και, φυσικά, ευχόμαστε "όλα να πάνε δεξιά".

   Υπάρχουν παιδιά που δεν μπορούν να παρακολουθήσουν τα μαθήματά τους ή που δύσκολα καταλαβαίνουν τις καινούριες έννοιες που τους παρουσιάζονται. Υπάρχουν παιδιά που αντιστρέφουν τις λέξεις και κάνουν ορθογραφικά λάθη, χωρίς όμως να έχουν δυσλεξία και δυσορθογραφία. Υπάρχουν παιδιά που μουντζουρώνουν κάθε φορά που γράφουν γιατί η γραφή ξεκινά από τα αριστερά προς τα δεξιά. Υπάρχουν παιδιά που δυσκολεύονται να δέσουν τα κορδόνια τους αλλά ακόμη δυσκολεύονται να κόψουν με ένα ψαλίδι. Αυτά τα παιδιά δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα υπόλοιπα. Απλά τυχαίνει να είναι αριστερόχειρες.

    Σε έναν κόσμο ο οποίος είναι φτιαγμένος για τους δεξιόχειρες, αυτά τα παιδιά πρέπει να κατανοήσουν ότι ο τρόπος σκέψης τους δεν είναι διαφορετικός απλά είναι ιδιαίτερος. Η αριστεροχειρία έχει σταματήσει να θεωρείται "ταμπού" εδώ και πολλά χρόνια και οι περισσότεροι γονείς και εκπαιδευτικοί κατανοούν αυτήν την "ιδιαιτερότητα". Ωστόσο, παρόλο που η ιατρική έρευνα ανακαλύπτει όλο και περισσότερα στοιχεία για την λειτουργία του εγκεφάλου και των ημισφαιρίων, οι αλλαγές που πραγματοποιούνται στη διαδικασία της μάθησης είναι ελάχιστες. Είμαστε όλοι υπεύθυνοι να βοηθήσουμε τα αριστερόχειρα παιδιά καλύπτοντας τις ανάγκες που έχουν, καθώς σκέπτονται και πράττουν με διαφορετικό τρόπο.

1. Η Πλευρίωση

1.1 Εγκεφαλική πλευρίωση

   Ο όρος "πλευρίωση" αναφέρεται στην εξειδίκευση μιας λειτουργίας ή δραστηριότητας στη μία πλευρά ενός οργανισμού. Η πλευρίωση παρατηρείται σε ασυμμετρίες των κινητικών, των αισθητικών και των γνωστικών λειτουργιών. Οι ασυμμετρίες αυτές αντικατοπτρίζουν διαφοροποιημένη εξειδίκευση των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Η γλωσσική λειτουργία, οι αναλυτικές διεργασίες και οι κινητικές δραστηριότητες της δεξιάς πλευράς του σώματος ελέγχονται από το αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο, ενώ το δεξί ημισφαίριο ελέγχει τις μη λεκτικές, οτικοχωρικές διεργασίες και τις κινητικές δραστηριότητες της αριστερής πλευράς του σώματος.  

 

Σχήμα 1.1: Ο κινητικός έλεγχος και οι αισθητικοί δρόμοι μεταξύ του εγκεφάλου και του υπόλοιπου σώματος είναι σχεδόν απόλυτα χιασμένοι. Κάθε χέρι εξυπηρετείται πρωτίστως από το  εγκεφαλικό ημισφαίριο της αντίθετης πλευράς.

   Έχουν χρησιμοποιηθεί πολύ όροι για να περιγράψουν τις πλευριωμένες γνωστικές διεργασίες. Ο όρος ημισφαιρική εξειδίκευση αναφέρεται στο γεγονός ότι κάθε εγκεφαλικό ημισφαίριο είναι εξειδικευμένο για συγκεκριμένους τύπους διεργασιών. Η εγκεφαλική κυριαρχία αναφέρεται στην διαφοροποιημένη ικανότητα των δύο ημισφαιρίων να πραγματοποιήσουν τους ιδιαίτερους τύπους των διεργασιών τους αλλά και στην ιδέα ότι το ένα ημισφαίριο κυριαρχεί και κατευθύνει την συμπεριφορά. Έτσι, το αριστερό ημισφαίριο κυριαρχεί και κατευθύνει τη συμπεριφορά κατά τη διάρκεια λεκτικών δραστηριοτήτων, ενώ το δεξί ημισφαίριο είναι πιο κατάλληλο να κυριαρχεί κατά τη διάρκεια μη λεκτικών, οπτικοχωρικών δραστηριοτήτων.

   Ημισφαιρικότητα είναι η αντίληψη ότι ένα συγκεκριμένο άτομο στηρίζεται περισσότερο σε μία μέθοδο διεργασιών - δηλαδή περισσότερο στο ένα ημισφαίριο απ’ ότι στο άλλο - για τις περισσότερες δραστηριότητες και ανεξάρτητα από την αναλυτική ή συνθετική φύση τους. Αυτή η διαφοροποιημένη χρήση και αξιοποίηση του ενός ημισφαιρίου αντικατοπτρίζεται στο «γνωστικό στυλ» του ατόμου. Μια τάση για προσέγγιση των προβλημάτων λεκτικά ή αναλυτικά θεωρείται ότι ενεργοποιεί το αριστερό ημισφαίριο και υποδεικνύει αριστερόπλευρη ημισφαιρικότητα, ενώ μια τάση διαπραγμάτευσης των πληροφοριών ολιστικά, συνθετικά ή χωροταξικά ενεργοποιεί το δεξί ημισφαίριο και υποδεικνύει δεξιόστροφη ημισφαιρικότητα. Όταν χρησιμοποιείται ο όρος πλευρίωση, γίνεται αναφορά συνήθως στην ημισφαιρική εξειδίκευση.  

1.2 Η ημισφαιρική κυριαρχία ανά τους αιώνες

Αν και η ημισφαιρική επικράτηση είναι σχετικά πιο πρόσφατος όρος, η ιδέα της εντόπισης των γνωστικών λειτουργιών σε περιοχές του εγκεφάλου, χωρίς να γίνεται αναφορά στο ημισφαίριο, εμφανίζεται για πρώτη φορά στα γραπτά του Ιπποκράτη το 400 π.Χ. (Benton, 1965). Η έννοια της ημισφαιρικής κυριαρχίας προκύπτει όταν ο Broca, το 1861, παρατηρεί μία συσχέτιση ανάμεσα στην αφασία και σε βλάβες του αριστερού μετωπιαίου λοβού. 

Σχήμα 1.2 : Η θέση της περιοχής του Broca στο αριστερό εγκεφαλικό ημισφαίριο

Το 1865 καταλήγει στο συμπέρασμα ότι "μιλούμε με το αριστερό ημισφαίριο". Για πολλές δεκαετίες, η εγκεφαλική κυριαρχία αφορά μόνο τις γλωσσικές λειτουργίες (ομιλία, κατανόηση, γραφή και ανάγνωση). Το 1868, ο Jackson εισάγει την έννοια του "ηγετικού ημισφαιρίου", αναφερόμενος στο ημισφαίριο που είναι κυρίαρχο για το λόγο. Το δεξί ημισφαίριο γίνεται γνωστό ως «έλασσον» ή «εξαρτημένο» ημισφαίριο. Η εγκεφαλική κυριαρχία επεκτείνεται και σε άλλες συμπεριφορές όπως η επιδέξια κινητική δραστηριότητα και ικανότητες που σχετίζονται με την απεικόνιση του σώματος, καθώς πρόσθετα κλινικά στοιχεία υποδεικνύουν ότι τραύματα στο αριστερό ημισφαίριο σχετίζονται και με απώλεια αυτών των ικανοτήτων. 

    Μετά το 1940, οι νευρολόγοι και οι ψυχολόγοι δίνουν προσοχή στο γεγονός ότι κάποια ελλείμματα, όπως η εξασθένηση της οπτικής αντίληψης του χώρου, η δομική απραξία ή η διάσπαση της προσοχής (αφαίρεση) στο μισό οπτικό πεδίο, φαίνεται να συμβαίνουν με πολύ μεγαλύτερη συχνότητα σε ασθενείς με τραύματα στο δεξί ημισφαίριο, απ’ ότι σε ασθενείς με τραύματα στο αριστερό (Benton, 1965). Ανατομοκλινικές και νευροψυχολογικές μελέτες επισημαίνουν περισσότερο μια λειτουργική εγκεφαλική ασυμμετρία παρά την ύπαρξη ενός «κύριου» και ενός «ελάσσονος» ημισφαιρίου (Springer & Deutsch, 1989).  Με αυτήν την διεύρυνση συμπεριλαμβάνονται πλέον και οι ικανότητες του δεξιού ημισφαιρίου, και επανέρχεται ξανά η σχέση ανάμεσα στην προτίμηση του χεριού και την εγκεφαλική κυριαρχία.

    Το 1960, καθιερώνεται η χειρουργική επέμβαση για την πλήρη διατομή του μεσολοβίου και των μικρότερων συνδέσεων σε ασθενείς με δυσθεράπευτη επιληψία, επιτρέποντας το χειρουργικό διαχωρισμό των δύο εγκεφαλικών ημισφαιρίων. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα για άμεσες μετρήσεις των πλευριωμένων λειτουργιών. Εκτεταμένες δοκιμασίες των αποσυνδεδεμένων ημισφαιρίων τέτοιων ασθενών αποκαλύπτουν ότι το κάθε ημισφαίριο είναι πλήρως ενσυνείδητο, μπορεί να μάθει ανεξάρτητα, εκτελεί τις γνωστικές διαδικασίες διαφορετικά και συγκρατεί μόνο τις πληροφορίες στις οποίες εκτίθετο (Sperry, 1974). Πειράματα με τέτοιους ασθενείς δείχνουν ότι το αριστερό ημισφαίριο είναι εξειδικευμένο για λεκτικές, αναλυτικές και ακουστικές διεργασίες ενώ το δεξί ημισφαίριο για οπτικοχωρικές διεργασίες. Μεταγενέστερες μελέτες δείχνουν ότι αν και το ένα ημισφαίριο μπορεί να είναι εξειδικευμένο για μία εργασία, το άλλο ημισφαίριο μπορεί να έχει τον έλεγχο αυτής.  

    Το 1971, ο Nebes υποστηρίζει ότι το δεξί ημισφαίριο έχει τη δυνατότητα να οργανώνει τις πληροφορίες σε σύνολα, στις Gestalt μορφές. Αναφέρει τα αποτελέσματα μιας πειραματικής δουλειάς που έδειξε ότι το δεξί ημισφαίριο υπερέχει του αριστερού σε διαδικασίες οι οποίες περιλαμβάνουν ενσωμάτωση ενός μέρους στο σύνολο.

    Οι Levy, Treventhen  και Sperry (1972), σε μελέτες με ασθενείς που είχαν υποστεί χειρουργική διατομή του μεσολοβίου, συγκρίνουν την ικανότητα των δύο ημισφαιρίων να αντιλαμβάνονται και να απαντούν στις διάφορες διαδικασίες πληροφόρησης. Οι ερευνητές ερμηνεύουν τα αποτελέσματα τους ως επικράτηση του δεξιού ημισφαιρίου στην ικανότητα αντίληψης της μορφής, θεωρώντας ότι η οργάνωση του αριστερού ημισφαιρίου υπολείπεται σε ένα βαθμό. Αντίθετα, το αριστερό ημισφαίριο γίνεται κυρίαρχο όταν χρειάζεται λεκτική απάντηση και όταν η πληροφορία ακολουθεί μια αναλυτική διαδικασία μαζί με έναν έλεγχο των εξειδικευμένων χαρακτηριστικών της δοκιμασίας. Σύμφωνα με τους ερευνητές, δεν είναι απλώς μια ανταγωνιστική επικράτηση μεταξύ των δύο ημισφαιρίων, αλλά με βασικές διαφορές που το καθένα χρησιμοποιεί στις διαδικασίες πληροφόρησης.

     Τα ημισφαίρια είναι ικανά να ανταποκριθούν στις διαδικασίες πληροφόρησης με διάφορους τρόπους και ανάλογα με τις απαιτήσεις της κάθε περίστασης. Ένα άτομο μπορεί, ανάλογα με τη στρατηγική του, να χρησιμοποιήσει περισσότερο ή λιγότερο το ένα ή το άλλο ημισφαίριο για να δώσει αποτελέσματα που φαίνονται μεν όμοια, αλλά προέρχονται από διαφορετικούς μηχανισμούς.

1.3 Τεχνικές πλευριωμένων διεργασιών

   Μελέτες σε φυσιολογικά άτομα με την χρήση αντιληπτικών τεχνικών έχουν επιφέρει σημαντική ανάπτυξη στη γνώση των πλευριωμένων διεργασιών στον άθικτο εγκέφαλο. Οι δύο τεχνικές που χρησιμοποιούνται συχνότερα είναι η δοκιμασία της διχωτικής ακοής, για τον έλεγχο των πλευριωμένων ακουστικών διεργασιών και η ταχυστοσκοπική παρουσίαση, για τον έλεγχο των οπτικών διεργασιών.

   Στη διχωτική παρουσίαση, δύο ανταγωνιστικά ερεθίσματα παρουσιάζονται ταυτόχρονα στο κάθε αυτί. Το άτομο αναφέρει προφορικά ή με το χέρι του τι άκουσε. Τυπικά ο εξεταζόμενος αναφέρει την πληροφορία από το ένα αυτί γρηγορότερα ή με μεγαλύτερη ακρίβεια. Το προκύπτον πλεονέκτημα του αυτιού ερμηνεύεται ως ένα πλεονέκτημα του αντίπλευρου ημισφαιρίου για τη διεργασία που εμπλέκεται στην εξέταση. Υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της επίδοσης σε δοκιμασίες διχωτικής ακοής και στην πλευρίωση του λόγου: άτομα με το κέντρο του λόγου στο αριστερό ημισφαίριο έχουν την τάση να είναι πιο ακριβή στην αναφορά λεκτικών πληροφοριών που παρουσιάζονται στο δεξί αυτί, ενώ τα άτομα με κέντρο του λόγου στο δεξί ημισφαίριο παρουσιάζουν την τάση να είναι πιο ακριβή στην αναφορά λεκτικών πληροφοριών που παρουσιάζονται στο αριστερό αυτί. Η τεχνική της διχωτικής ακοής είναι η καλύτερη τεχνική για τον έλεγχο της γλωσσικής πλευρίωσης σε φυσιολογικά άτομα και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη νευροψυχολογική αξιολόγηση.

    Η ταχυστοσκοπική παρουσίαση στηρίζεται στην παρατήρηση ότι αισθητικά ερεθίσματα από το αριστερό οπτικό ημι-πεδίο του κάθε ματιού προβάλλονται κατευθείαν στο δεξί ημισφαίριο και αισθητικά ερεθίσματα από το δεξί οπτικό ημι-πεδίο του κάθε ματιού προβάλλονται κατευθείαν στο αριστερό ημισφαίριο. Με μια ταχεία παρουσίαση του ερεθίσματος στην οποία ο εξεταζόμενος δεν έχει το χρόνο να μετακινήσει τα μάτια του, ο ερεθισμός μπορεί να κατευθύνει στο ένα ημισφαίριο. Η ταχυστοσκοπική παρουσίαση παρέχει ένα μέσο για τον έλεγχο της πλευρίωσης της γραπτής γλώσσας. Οι αντιληπτικές τεχνικές επιβεβαιώνουν την πλευριωμένη διεργασία των λεκτικών, οπτικοχωρικών, μουσικών, συναισθηματικών, μαθηματικών και άλλων ερεθισμάτων από τα φυσιολογικά άτομα (Βλαχος, 1998).

1.4 Ανίχνευση του κυρίαρχου ημισφαιρίου στα παιδιά
 

   Τα περισσότερα παιδιά δεν λειτουργούν αποκλειστικά με το ένα από τα δύο ημισφαίρια. Υπάρχουν παιδιά που ενώ έχουν κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο, έχουν το κέντρο του λόγου στο αριστερό. Όπως επίσης, υπάρχουν παιδιά που ενώ έχουν κυρίαρχο το αριστερό ημισφαίριο, ελέγχουν το λόγο με το δεξί. Μερικά παιδιά, ωστόσο, λειτουργούν αποκλειστικά με το ένα από τα δύο ημισφαίρια. Άλλα παρουσιάζουν διαφορές στο βαθμό κυριαρχίας των ημισφαιρίων. Η λειτουργία του εγκεφάλου εμφανίζει χαρακτηριστικά που είναι τόσο διαφορετικά στον καθένα, όσο και τα δακτυλικά αποτυπώματα. Υπάρχουν πολλές παραλλαγές στη λειτουργία του εγκεφάλου και όλες είναι φυσιολογικές.

  Σύμφωνα με την Vitale (2008), υπάρχουν 3 τρόποι ανίχνευσης του κυρίαρχου ημισφαιρίου:

Α. Η παρατήρηση

Β. Μέθοδοι ελέγχου της κυριαρχίας και

Γ. Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου

1.4.1  Η παρατήρηση

Παρατηρώντας το παιδί, στο σπίτι ή στο σχολείο, ξεχωρίζουν κάποια χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς στο παιδί που έχει κυρίαρχο το δεξί ημισφαίριο.

1.    Συχνά ονειροπολεί.

2.    Εκφράζεται περιφραστικά ή παραλείπει λέξεις όταν μιλά.

3.    Χρησιμοποιεί τα δάχτυλά του για να μετρήσει.

4.    Γεμίζει με ζωγραφιές τις γωνίες των τετραδίων ή των βιβλίων του.

5.    Δυσκολεύεται να τηρήσει ένα προκαθορισμένο πρόγραμμα.

6.    Ζωγραφίζει πρόσωπα, σαν τρόπο «μη-λεκτικής» επικοινωνίας.

7.    Εμφανίζει δυσκολία στην εκτέλεση λεπτών κινήσεων (κόψιμο, γράψιμο, πλάσιμο) όταν του ζητηθεί κάτι τέτοιο ή υποχρεωθεί από το πρόγραμμα. Αυτή η δυσκολία σπάνια παρουσιάζεται όταν το ίδιο το παιδί διαλέγει να κάνει κάτι που απαιτεί επιδεξιότητα στις κινήσεις.

8.    Είναι ικανό να περιγράψει τοποθεσίες και γεγονότα, αλλά δυσκολεύεται να θυμηθεί σύμβολα, όπως ονόματα, γράμματα και αριθμούς.

9.    Μπορεί να δυσκολεύεται στο συλλαβισμό ή στην εκμάθηση μιας τεχνικής.

10. Βρίσκεται σε κίνηση την περισσότερη ώρα.

11. Του αρέσει να κάθεται στην άκρη της καρέκλας του ή να στέκεται όρθιο όταν διαβάζει.

12. Συχνά υπερβάλλει όταν διηγείται ένα γεγονός στο οποίο έλαβε μέρος.

13. Συνήθως, αφήνει το γραφείο του ακατάστατο.

14. Δυσκολεύεται να τελειώσει τα μαθήματά του στην ώρα τους.

15. Του αρέσει να αποσυναρμολογεί κάτι και μετά να το συναρμολογεί πάλι.

16. Συμπεριφέρεται παρορμητικά.

17. Προσπαθεί να διαμορφώσει το περιβάλλον του κατάλληλα, ώστε να εξυπηρετεί τις ιδιαίτερες ανάγκες του.

18. Του αρέσει να τσιγκλά, να σπρώχνει και να βάζει τρικλοποδιές, όταν βρίσκεται μαζί με άλλα παιδιά.

19. Χρησιμοποιεί συχνά την ξύστρα για το μολύβι του.

20. Μπερδεύεται όταν ψάχνει το δρόμο για να πάει κάπου.

21. Μπορεί να ξεχάσει για ποιο λόγο πήγε στο δωμάτιό του.

22. Μπορεί να είναι πολύ καλός στον αθλητισμό, αλλά να έχει άσχημες επιδόσεις σε μαθήματα, όπως η γραμματική.

23. Δίνει τη σωστή απάντηση σε μια ερώτηση, χωρίς όμως να μπορεί να εξηγήσει πως την βρήκε.

24. Συχνά, όταν διατυπώνει τη σκέψη του για κάτι, ξεφεύγει απ’ το θέμα.

25. Μπορεί να είναι ο αρχηγός της τάξης.

26. Μπορεί να «μασά» τη γλώσσα του, όταν διαβάζει.

            Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν εμφανίζουν όλα τα παιδιά με δεξί κυρίαρχο ημισφαίριο, όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, και ότι παιδιά που έχουν ισορροπία στη λειτουργία των δύο ημισφαιρίων, εκδηλώνουν χαρακτηριστικά και του δεξιού και του αριστερού ημισφαιρίου.    

1.4.2  Μέθοδοι ελέγχου της κυριαρχίας

1.4.2.1  Κυριαρχία του ματιού

   Το κυρίαρχο μάτι είναι αυτό που θεωρείται σαν το πιο δυνατό. Συνήθως βρίσκεται αντίθετα από το κυρίαρχο ημισφαίριο. Δηλαδή, αν το παιδί χρησιμοποιεί συχνότερα το αριστερό μάτι, αυτό δείχνει ότι το κυρίαρχο ημισφαίριο είναι το δεξί. Και αντίστροφα αν χρησιμοποιεί συχνότερα το δεξί μάτι, αυτό δείχνει ότι το κυρίαρχο ημισφαίριο είναι το αριστερό.

  Στην άσκηση που ακολουθεί, το παιδί μπορεί να διαλέξει το ένα μάτι στο μέρος της άσκησης με τα μάτια ανοιχτά, και το άλλο μάτι στο μέρος της άσκησης με τα μάτια κλειστά. Σ’ αυτήν την περίπτωση, η εκλογή του ματιού με τα μάτια ανοιχτά, φανερώνει το κυρίαρχο ημισφαίριο, ενώ η εκλογή του ματιού με τα μάτια κλειστά, φανερώνει το ημισφαίριο που ελέγχει την κίνηση.

                                               

ΟΔΗΓΙΕΣ

 

1. Χρησιμοποιήστε έναν κυλινδρικό σωλήνα (πλαστικό ή χάρτινο), κατάλληλο για να μπορεί το παιδί να δει μέσα από αυτόν. Σταθείτε μπροστά στο παιδί.

2. Κρατήστε τον σωλήνα και με τα δυο σας χέρια. Εάν τον κρατήσετε με το ένα χέρι μόνο, το μικρό παιδί θα προσπαθήσει να φτάσει το χέρι που μένει ελεύθερο.

3. Πείτε στο παιδί να σταθεί προσοχή. Αν τα πόδια κι ο κορμός είναι ευθυγραμμισμένα, το σώμα βρίσκεται σε θέση ισορροπίας και έτσι έχετε καλύτερα αποτελέσματα.

α. Πείτε στο παιδί: «Πάρε το σωλήνα με το ένα σου χέρι και κοίταξε μέσα από αυτόν, με το ένα μάτι».

β. Πείτε στο παιδί: «Τώρα, κλείσε τα μάτια σου, πάρε τον σωλήνα και πλησίασέ τον σε εκείνο το μάτι που προτιμάς.

1.4.2.2  Κυριαρχία του χεριού

Όπως έχει αναφερθεί και νωρίτερα, το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου ελέγχει το αριστερό μέρος του σώματος, και το αριστερό ημισφαίριο ελέγχει το δεξί μέρος του σώματος. Έτσι, παρατηρώντας ποιο χέρι χρησιμοποιεί συχνότερα το παιδί βγαίνει και το συμπέρασμα για το ποιο ημισφαίριο είναι το κυρίαρχο. Οι αριστερόχειρες λειτουργούν σχεδόν πάντα με το δεξί ημισφαίριο. Οι δεξιόχειρες μπορεί να λειτουργούν είτε με το δεξί είτε με το αριστερό ημισφαίριο. Πολλοί εκ γενετής αριστερόχειρες έγιναν δεξιόχειρες είτε γιατί αναγκάστηκαν από άλλους να γίνουν, είτε γιατί τους το επέβαλλε το ίδιο το «δεξιόχειρο» περιβάλλον. (Μάρκου, 1996)

            Καθώς το παιδί κάνει τις παρακάτω ασκήσεις, προσέξτε το χέρι που χρησιμοποιεί σε καθεμιά από αυτές. Αν αλλάζει χέρι από άσκηση σε άσκηση ή χρησιμοποιεί εναλλάξ και τα δύο χέρια στη διάρκεια μιας άσκησης, τότε υπάρχουν οι εξής εκδοχές:

α. Να υπάρχει έλλειψη κυριαρχίας. Δείγμα ανωριμότητας.

β. Να έχει αναπτυχθεί διπλή κυριαρχία. Φανερώνει την ύπαρξη ενός χιαστί μοντέλου κυριαρχίας (δεξί κυρίαρχο μάτι, αριστερό κυρίαρχο χέρι).

γ. Να υπάρχει εξισορρόπηση. Φανερώνει ικανότητα χρήσης και των δύο ημισφαιρίων εξίσου καλά..

δ. Να εναλλάσσεται η κυριαρχία. Φανερώνει ότι το παιδί δεν ασκεί έλεγχο στην εναλλαγή των ημισφαιρίων.

ΟΔΗΓΙΕΣ

 1. Πείτε στο παιδί να γράψει το όνομά του, να ζωγραφίσει κάτι ή να αντιγράψει ένα πρόβλημα αριθμητικής.

2. Δώστε στο παιδί να πετάξει μια μπάλα ή ένα σακουλάκι γεμισμένο με φασόλια.

3. Παρατηρήστε το παιδί όταν τρώει, ή ρωτήστε το ποιο χέρι χρησιμοποιεί για να φάει.

4. Πείτε στο παιδί να κλείσει τα μάτια του και να πιάσει διάφορα αντικείμενα που έχετε τοποθετήσει γι’ αυτό το σκοπό μπροστά του.

1.4.2.3  Θέση του χεριού

Εφόσον, δεν φαίνεται σίγουρα αν ένα δεξιόχειρο παιδί λειτουργεί με το αριστερό ή με το δεξί ημισφαίριο, χρειάζεται να βρεθεί μία συγκεκριμένη μέθοδος για να εξακριβωθεί. Πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι ο τρόπος που κρατάει το παιδί το μολύβι του, όταν γράφει , δείχνει το ημισφαίριο που επικρατεί. Αν ένα δεξιόχειρο παιδί γράφει χωρίς να λυγίζει τον καρπό του, κρατώντας ίσια το μολύβι του (ευθεία γραφή), έτσι που η προέκτασή του να περνάει από τον δεξί ώμο, τότε το αριστερό ημισφαίριο είναι πιθανότατα το κυρίαρχο. Αν ένας δεξιόχειρας, καθώς γράφει, περιστρέφει το χέρι του ή κρατά το μολύβι σε πλάγια θέση ως προς το σώμα του, λειτουργεί πιθανότατα με το δεξί ημισφαίριο.

                                               

ΟΔΗΓΙΕΣ

1. Τοποθετήστε ένα χαρτί και ένα μολύβι ακριβώς μπροστά στο παιδί.

2. Πείτε στο παιδί να γράψει το όνομά του.

3. Βρείτε τη θέση που έχει το χέρι του, βλέποντας τα επόμενα σχήματα.

Σχήμα 1.3: Η θέση που έχει το χέρι του παιδιού την ώρα που γράφει.

1.4.2.4 Έλεγχος των μυών

Αυτή η μέθοδος είναι ένας τρόπος να βρεθεί η επίδραση που ασκεί το κυρίαρχο ημισφαίριο σε διάφορους μυς και όχι για αξιολόγηση της μυϊκής ανάπτυξης. Κάνετε τις ασκήσεις για τους μυς και των δύο πλευρών του σώματος και συγκρίνετε τη δύναμή τους. Συνήθως, οι δυνατότεροι μυς βρίσκονται αντίθετα από το κυρίαρχο ημισφαίριο.

            Αν οι μυς και των δύο πλευρών είναι δυνατοί, αυτό πιθανότατα σημαίνει ότι το παιδί, ανάλογα με την άσκηση, επιλέγει και το κατάλληλο ημισφαίριο.

            Αν δεν μπορέσετε να βρείτε την πλευρά του σώματος με τους δυνατότερους μυς, ή αν και οι δύο πλευρές είναι αδύνατες, πείτε στο παιδί να κάνει μερικά βήματα, ακολουθώντας τους κανόνες του σωστού βαδίσματος (βλ. παρακάτω) και επαναλάβετε τις ασκήσεις. Αν δεν καταφέρετε να διαπιστώσετε ποιο ημισφαίριο είναι το κυρίαρχο, τότε είναι πολύ πιθανό το παιδί να έχει αναπτύξει κυριαρχία και στα δύο ημισφαίρια ή να λειτουργεί χρησιμοποιώντας πότε το ένα και πότε το άλλο ημισφαίριο, χωρίς φανερό λόγο.

 ΟΔΗΓΙΕΣ

1. Σταθείτε αντικριστά με το παιδί.

2. Πείτε του να σταθεί προσοχή ή έχοντας λίγο ανοιχτά τα πόδια του, ώστε να ισορροπεί το σώμα.

3. Ζητείστε να κλείσει τα μάτια του.

4. Σηκώστε το ένα του χέρι μπροστά (ή στην προέκταση του ώμου), ώστε να σχηματίσει γωνία 90° με το σώμα του.

5. Ακουμπήστε, με δύο δάχτυλα, τον καρπό του σηκωμένου του χεριού, τοποθετώντας το άλλο σας χέρι στον ώμο της αντίθετης πλευράς.

6. Εξηγήστε στο παιδί: «Θα σπρώξω το χέρι σου προς τα κάτω. Προσπάθησε να αντισταθείς όσο μπορείς».

7. Προσπαθήστε να αντιληφθείτε κάποιο τυχόν τέντωμα των μυών ή κάποια φανερή ένδειξη δύναμης.  

1.4.2.5  Κινήσεις των ματιών

Έρευνες έχουν δείξει ότι υπάρχει άμεση σχέση ανάμεσα στις κινήσεις των ματιών και το κυρίαρχο ημισφαίριο. Όταν το ένα ημισφαίριο δέχεται ερεθίσματα και δραστηριοποιείται, τα μάτια στρέφονται προς την αντίθετη μεριά του σώματος. Αυτή η περίπτωση αποτελεί ένα ακόμη παράδειγμα ελέγχου της κάθε πλευράς του σώματος απ’ το αντίθετο ημισφαίριο. Έτσι, όταν λειτουργεί το αριστερό ημισφαίριο τα μάτια στρέφονται δεξιά, και όταν λειτουργεί το δεξί ημισφαίριο τα μάτια στρέφονται αριστερά. Κάτω από συνθήκες πίεσης ή άγχους, οι κινήσεις των ματιών έχουν μεγαλύτερη αξιοπιστία. Το άγχος συνήθως αναγκάζει το παιδί να ενεργοποιήσει το κυρίαρχο ημισφαίριο, αντί αυτού που είναι κατάλληλο.

ΟΔΗΓΙΕΣ

1. Σταθείτε πρόσωπο με πρόσωπο με το παιδί, έτσι ώστε να μπορείτε να βλέπετε τις κινήσεις των ματιών του.

2. Κάντε στο παιδί ερωτήσεις και παρατηρήστε τη σχέση που υπάρχει ανάμεσα στις απαντήσεις που θα δώσει και τις κινήσεις των ματιών του.

3. Προσέξτε να δείτε προς τα που στρέφονται τα μάτια του παιδιού, την πρώτη φορά που κάνετε την κάθε ερώτηση.

            α. Τι φαγητό έφαγες χθες το βράδυ;

            β. Τι σημαίνει «είμαι χαρούμενος»;

            γ. Σε ποια θέση του δωματίου σου βρίσκεται το κρεβάτι σου;

            δ. Πως γράφεται το όνομά σου; (προφορικά)

            ε. Πόσο κάνει δύο συν τρία; (Ρωτήστε κάτι ανάλογο με το επίπεδο που  βρίσκεται το παιδί στην αριθμητική).

            Με την παρατήρηση των κινήσεων των ματιών, αναγνωρίζεται και το μοντέλο μάθησης του παιδιού. Εφόσον το κέντρο της ακοής βρίσκεται στο αριστερό ημισφαίριο, η προς τα δεξιά κίνηση των ματιών είναι σημάδι ότι το παιδί είναι ακουστικός τύπος. Κίνηση των ματιών προς τα αριστερά δείχνει ότι το παιδί είναι οπτικός τύπος και έχει δεξί κυρίαρχο ημισφαίριο.

            Μερικά παιδιά κινούν τα μάτια τους προς τα πάνω, αντί δεξιά-αριστερά. Αυτό δείχνει ότι είναι κιναισθητικοί τύποι και συνήθως δεν έχουν κάποιο κυρίαρχο ημισφαίριο. Οι κιναισθητικοί τύποι μαθαίνουν μέσω της κίνησης του σώματος και των ερεθισμάτων της αφής. Γι’ αυτά τα παιδιά, το σημαντικότερο ρόλο στην μάθηση τον παίζει η εμπειρία.

1.4.2.6  Συμμετρία του σώματος

Σε πολλούς ανθρώπους ένα μέρος του σώματος είναι ελαφρά μεγαλύτερο από το αντίστοιχό του. Εύκολα μπορεί να διακριθεί ποιο πόδι είναι μεγαλύτερο, όταν δοκιμάζουμε καινούρια παπούτσια. Όσοι φοράνε γυαλιά, γνωρίζουν ποιο αυτί είναι ψηλότερο. Το μέρος του σώματος που είναι μεγαλύτερο, ψηλότερο ή πιο γεμάτο συνήθως βρίσκεται σε αντίθετη θέση από το κυρίαρχο ημισφαίριο.

ΟΔΗΓΙΕΣ

1. Πείτε στο παιδί να βγάλει τα παπούτσια και τις κάλτσες του. Βάλτε το να σταθεί όρθιο, με την πλάτη ακουμπισμένη σε έναν τοίχο, έτσι ώστε οι φτέρνες να ακουμπούν σε αυτόν.

2. Παρατηρήστε τα αυτιά του παιδιού και βρείτε ποιο είναι το μεγαλύτερο και ψηλότερο.

3. Πείτε στο παιδί να χαμογελάσει. Προσέξτε ποιο μέρος του στόματος είναι πιο σηκωμένο.

4. Κρατήστε κάθετα στο μέσο του προσώπου του παιδιού ένα φύλλο χαρτί, έτσι ώστε να μπορείτε να βλέπετε και τις δύο πλευρές του προσώπου του. Θα δείτε τη μια πλευρά να είναι πιο γεμάτη, το ένα μάτι να βρίσκεται κάπως ψηλότερα και το ένα μάγουλο να χαμογελά περισσότερο.

    Αν τα συμπεράσματά σας είναι συγκεχυμένα, το παιδί πιθανότατα να έχει αναπτύξει κυριαρχία στις περιοχές κίνησης και των δύο ημισφαιρίων. Σε αυτήν την περίπτωση οι διαδικασίες που γίνονται στις περιοχές κίνησης και συγκεκριμένα οι δραστηριότητες που απαιτούν συνδυασμένες κινήσεις, μπορούν να μπερδεύουν και να φέρνουν σε δύσκολη θέση το παιδί.

1.4.3 Ερωτήσεις ανοιχτού τύπου

   Σύμφωνα με τον Piaget (1973), μπορούμε να γνωρίσουμε τα παιδιά καλύτερα, παρατηρώντας τα, ακούγοντάς τα και μιλώντας με αυτά. Η διαίσθηση είναι πολύ σημαντική όταν φτιάχνονται ερωτηματολόγια ανοιχτού τύπου. Άλλωστε η οργάνωση της σκέψης του κάθε παιδιού είναι μοναδική. Στερεοτυπικές τεχνικές ή ερωτήσεις δεν βοηθούν καθόλου. Επίσης, είναι σημαντικό οι ερωτήσεις να περιέχουν δραστηριότητες που το παιδί δυσκολεύεται να πραγματοποιήσει. Παρακάτω δίνονται παραδείγματα ερωτήσεων ανοιχτού τύπου, με τις ερμηνείες στις πιθανές απαντήσεις των παιδιών. Οι απαντήσεις καλύπτουν παιδιά με δεξί και αριστερό κυρίαρχο ημισφαίριο, καθώς και παιδιά που μαθαίνουν με τη βοήθεια της όρασης, της ακοής ή της αφής.

  Οι οπτικοί τύποι έχουν συνήθως κυριαρχία στο δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου, οι ακουστικοί τύποι στο αριστερό ημισφαίριο, ενώ οι κιναισθητικοί τύποι ή στο δεξί ημισφαίριο ή εναλλασσόμενη κυριαρχία μεταξύ των δύο ημισφαιρίων. 

1. Ερώτηση: Θέλω να φανταστείς ότι βλέπεις το αγαπημένο σου παγωτό. Σε ποιο σημείο του κεφαλιού σου εντοπίζεις την εικόνα του; (Πρέπει να είστε σίγουροι ότι το παιδί ξέρει τι είναι αυτό που του ζητάτε να φανταστεί.)

    Ερμηνεία: Αν το παιδί δείχνει την περιοχή μεταξύ των ματιών ή λίγο προς τα δεξιά, αυτό είναι σημάδι ότι είναι οπτικός τύπος. Αν δείχνει την κορυφή του κεφαλιού του ή βάζει όλο το χέρι του στο κεφάλι, πιθανότατα είναι κιναισθητικός τύπος. Αν δεν μπορεί να φανταστεί κάτι, κάντε του τις επόμενες ερωτήσεις που απαιτούν την ενεργοποίηση της αίσθησης της ακοής.

2.  Ερώτηση: Προσπάθησε να «ακούσεις» μέσα στο κεφάλι σου, με το μυαλό σου. Φαντάσου ότι ακούς το αγαπημένο σου τραγούδι, πουλιά να κελαηδούν, ή τον θόρυβο των κυμάτων στην παραλία. Πού εντοπίζεις αυτούς τους ήχους;

     Ερμηνεία: Αν το παιδί δείχνει το αριστερό μέρος του κεφαλιού του, πρόκειται για ακουστικό τύπο και πιθανότατα λειτουργεί με το αριστερό ημισφαίριο. Αν δείχνει την ίδια περιοχή που έδειχνε και όταν έβλεπε την εικόνα ενός παγωτού, αυτό ενισχύει την άποψη ότι είναι οπτικός τύπος. Μερικά παιδιά είναι ταυτόχρονα και οπτικοί και ακουστικοί τύποι. Μπορεί λοιπόν οι απαντήσεις τους να είναι ανάλογες με την κάθε ερώτηση, πράγμα που σ’ αυτήν την περίπτωση σημαίνει ότι τα παιδιά είναι ικανά να χρησιμοποιούν τα ημισφαίρια επιλεκτικά. 

3. Ερώτηση: Τι έφαγες χθες το βράδυ;

   Ερμηνεία: Αυτή η ερώτηση απαιτεί το παιδί να συνδυάσει την εικόνα του φαγητού και τη λειτουργία της μνήμης. Προσέξτε τις κινήσεις των ματιών του και ρωτήστε το σε ποιο σημείο του κεφαλιού του έχει τη θύμηση της εικόνας του φαγητού. Μερικά παιδιά ίσως να μην μπορέσουν να θυμηθούν. Αν συμβεί κάτι τέτοιο, πείτε στο παιδί να φέρει στο μυαλό του τον χώρο που βρισκόταν όταν έτρωγε. 

4. Ερώτηση: Κλείσε τα μάτια σου. Φαντάσου ένα τραπέζι. Φαντάσου τον εαυτό σου να κάθεται στο τραπέζι. Πάρε με το πιρούνι σου λίγο φαγητό και φέρτο μέχρι το στόμα σου. Τι είναι πάνω στο πιρούνι;

   Ερμηνεία: Αν η μνήμη του παιδιού λειτουργεί μόνο όταν πρόκειται για κάτι που το ίδιο έχει κάνει, αυτό δείχνει ότι το παιδί είναι κιναισθητικός τύπος. Μαθαίνει με την εμπειρία και θυμάται μόνο ό,τι έχει σχέση με τις πράξεις του. Αυτά τα παιδιά συχνά νομίζουν ότι δεν θυμούνται. Στόχος είναι να μάθουν τον κατάλληλο τρόπο να θυμούνται. 

5. Ερώτηση: Να μια καινούρια λέξη: ______________ . Θέλω να την μάθεις. (Δώστε στο παιδί αρκετή ώρα). Πώς την έμαθες;

    Ερμηνεία: Αν το παιδί δεν δυσκολεύτηκε να μάθει την λέξη, καταγράψτε τον τρόπο σκέψης του και βοηθήστε το να συνειδητοποιήσει την διαδικασία που ακολούθησε. Αν το παιδί μαθαίνει αμέσως την λέξη, αλλά δεν μπορεί να τη θυμηθεί αργότερα, ίσως η λέξη να μην εισέρχεται στην περιοχή της μακροπρόθεσμης μνήμης ή να μην μπορεί το παιδί να ανακαλέσει την λέξη. Εξετάστε τις απαντήσεις που δίνει στις ερωτήσεις 3 και 4. Ίσως ο τρόπος που χρησιμοποιεί για να απομνημονεύσει πραγματικές εμπειρίες, είναι ίδιος μ’ αυτόν που χρησιμοποιεί για να μάθει διάφορα σύμβολα, όπως νούμερα, γράμματα και λέξεις. 

6. Ερώτηση: Μπορείς να φανταστείς έναν κύκλο; (Ρωτήστε το παιδί, αν μπορεί να φανταστεί στο περιβάλλον του, διάφορα σχήματα, χρώματα, εικόνες, νούμερα, γράμματα ή λέξεις).

    Ερμηνεία: Η ιδιαίτερη ικανότητα που έχει το παιδί να φέρνει στο μυαλό του διάφορα αντικείμενα, δείχνει κατά πόσο έχει καταλάβει τη χρήση τους, και αποτελεί βοηθητικό στοιχείο στην προσπάθεια να διδαχτεί μία καινούρια έννοια. 

7. Ερώτηση: (Πείτε στο παιδί να φανταστεί το νούμερο 4). Ζωγράφισε ό, τι βλέπεις. Τώρα φαντάσου τέσσερα αντικείμενα. Τι βλέπεις; Ζωγράφισέ τα.

    Ερμηνεία: Αυτές οι ερωτήσεις δίνουν πληροφορίες για το πως αντιλαμβάνεται το παιδί τις έννοιες των αριθμών. «Βλέπει» τελείες, γραμμές ή αντικείμενα του περιβάλλοντος; Τα «βλέπει» κάθετα, οριζόντια ή σχηματοποιημένα; Αυτές οι πληροφορίες δείχνουν πως να διδαχθεί το παιδί τους αριθμούς αποτελεσματικά,  χρησιμοποιώντας είτε κύβους, είτε κάθετες και οριζόντιες γραμμές.

8. Ερώτηση: (Δείξτε στο παιδί μία λέξη που ήδη ξέρει). Ποια είναι η λέξη; Πώς την ξέρεις;  Πώς το θυμάσαι;      

    Ερμηνεία: Αυτή η ερώτηση δίνει στο παιδί την ευκαιρία να καταλάβει ότι έχει κάποιο τρόπο να θυμάται πληροφορίες και επίσης βοηθά τον θεραπευτή να μάθει την μέθοδο που ακολουθεί το παιδί για να ανακαλεί αυτές τις πληροφορίες. Αν ανακαλεί κάποια πληροφορία ακουστικά, σημαίνει ότι για να την μάθει την ψιθύρισε πρώτα από μέσα του. Μερικά παιδιά μαθαίνουν με τη βοήθεια της όρασης, άλλα ανακαλούν πληροφορίες μέσω της ακοής ή της αφής.  

9. Ερώτηση: Τι θυμάσαι από την τάξη σου; Πες μου οτιδήποτε θυμάσαι.

   Ερμηνεία: Η απάντηση του παιδιού σε αυτήν την περίπτωση δίνει πληροφορίες για την δεκτικότητά του σε ορισμένους τύπους αισθητικών πληροφοριών, καθώς και πληροφορίες για την προτίμηση που έχει σε ορισμένη μέθοδο μάθησης.

10. Ερώτηση: Πως θυμάσαι τα πράγματα που σου ζητάει η μητέρα σου ή ο δάσκαλός σου να κάνεις;

     Ερμηνεία: Αυτή η ερώτηση δείχνει με ποιον τρόπο το παιδί επεξεργάζεται τις ακουστικές πληροφορίες που δέχεται από το περιβάλλον του. Μερικά παιδιά θα πουν ότι δεν μπορούν να θυμηθούν τίποτα. Αυτά τα παιδιά δυσκολεύονται να επεξεργαστούν ακουστικές πληροφορίες και γι’ αυτό ίσως χρειάζονται τη μεσολάβηση οπτικών ερεθισμάτων, για να τις θυμούνται.

Βιβλιογραφία:

• Benton, A. L. (1965). The problem of cerebral dominance. The Canadian Psychologist, 6a (4), 332-348 
• Levy, J. , Treventhen, C. & Sperry,  R.W. (1972). Reception of bilateral chimeric figures following hemispheric disconnections. Brain, 95, 61-78. 
• Nebes, R.D. (1971). Superiority of the minor hemisphere in commissurotomized mon for the perception of part-whole relations. Coretx, 7 , 333-349. 
• Piaget, J. (1973). To understand is to invent. New York: Grossman 
• Springer, S.P. & Deutsch, G. (1989). Left brain, right brain (3^rd ed). New York: Freeman. 
• Vitale, B. (2008). Οι μονόκεροι υπάρχουν. Το δεξί ημισφαίριο του εγκεφάλου και η συμβολή του στη μάθηση (Γ. Παπαναστασίου, μτφρ). Αθήνα: Θυμάρι.

Λίγα λόγια για την συγγραφέα:

Η κ. Μπέκα Αθηνά είναι απόφοιτη του Τμήματος Λογοθεραπείας της Σχολής Επαγγελμάτων Υγείας & Πρόνοιας του Α.Τ.Ε.Ι. Ηπείρου (Ιωάννινα). Κατά το τελευταίο έτος σπουδών εκπόνησε Πτυχιακή Εργασία με τίτλο "Αριστεροχειρία και Λογοθεραπευτική Αντιμετώπιση". Κατά το παρελθόν έχει παρακολουθήσει πλήθος επιστημονικών σεμιναρίων και συνεδρίων σχετικών με τη Λογοθεραπεία ως ομιλήτρια ή συμμετέχουσα. Ζει μόνιμα στη Βέροια και είναι υπέυθυνη του Κέντρου Λογοθεραπείας "Ενσυναίσθηση".

Επικοινωνία: 

Email: n.synaisthisi@gmail.com

Facebook: Ενσυναίσθηση

Τηλ: 2331300102 - 6975666403