Τελικά Είμαστε τόσο Ηθικοί και Τίμιοι όσο Πιστεύουμε;

Τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα λαμβάνουμε καθημερινά μέρος σε συζητήσεις σχετικά με την ανεντιμότητα, τη διαφθορά και τον αμοραλισμό των πολιτικών προσώπων. Ο μέσος Έλληνας αποποιείται των ευθυνών που του αναλογούν και αποδίδει όλο το φταίξιμο στους γύρω του. Τα Συμπεριφορικά Οικονομικά, όμως, μας εφιστούν την προσοχή: Μήπως δεν είμαστε τελικά τόσο έντιμοι όσο νομίζουμε; Στο βιβλίο «Μια έντιμη ματιά στην ανεντιμότητα», ο Dan Ariely, καθηγητής Συμπεριφορικών Οικονομικών του Duke University των Η.Π.Α., περιγράφει τα ρηξικέλευθα ευρήματα των ερευνών του. Με αυτόν τον τρόπο ανατρέπονται τα στερεότυπα και οι παγιωμένες αντιλήψεις μας σχετικά με την ανεντιμότητα. Δύο αντιμαχόμενες εσωτερικές δυνάμεις: Ηθικός και ”Κερδισμένος”.

Με άλλα λόγια, “θέλουμε και την πίτα ολόκληρη και το σκύλο χορτάτο”.

Από τη μια μεριά, θέλουμε να κοιτάζουμε τον εαυτό μας στον καθρέπτη και να αισθανόμαστε ότι είμαστε έντιμοι, ηθικοί, υπέροχοι και αξιοσέβαστοι. Οι ψυχολόγοι το ονομάζουν εγωιστικό κίνητρο.
Από την άλλη μεριά, θέλουμε ταυτόχρονα να επωφεληθούμε όσο το δυνατόν περισσότερο όταν μας δίνεται η ευκαιρία. Γι αυτόν τον λόγο και “κλέβουμε” τόσο, ώστε να μπορούμε να συνεχίσουμε να αισθανόμαστε ηθικά πλάσματα.

Η γνωστική ευελιξία

Είναι η εκπληκτική ικανότητα που κατέχει ο ανθρώπινος νους να μπορεί να σκεφτεί πολλές έννοιες ταυτόχρονα. Χάρη στη συνθετική αυτή ικανότητα μπορούμε να εξαπατούμε διαρκώς σε μικρό βαθμό και να συνεχίζουμε να πείθουμε τον εαυτό μας για το πόσο αξιοθαύμαστοι είμαστε. Αυτή η διαδικασία εξορθολογισμού είναι μια εξισορροπητική πράξη, μέσω της οποίας εκλογικεύουμε συμπεριφορές που παρεκκλίνουν από τους γενικά αποδεκτούς κώδικες ηθικών αξιών. Για παράδειγμα, σκεφτείτε ότι είστε πωλητής. Ενώ βρίσκεστε για φαγητό σε πολυτελές εστιατόριο με φίλους, σας ρωτούν για το νέο σας προϊόν που πρόκειται να κάνει την είσοδο του στην αγορά σε λίγους μήνες. Αφού τους μιλήσατε γι’ αυτό, θα μπορούσε να θεωρηθεί το γεύμα επαγγελματικό και ο λογαριασμός να χρεωθεί στα έξοδα της εταιρίας; Υποθέτω πως όχι. Αν, όμως, είναι κάποιος από τους φίλους σας δυνητικός αγοραστής του προϊόντος; Μήπως τότε δεν είναι ανήθικο να πληρώσει η εταιρία για το γεύμα;

Αν αυτά τα ερωτήματα τριγυρίζουν στο μυαλό σας, τότε κι εσείς παίζετε με τα ελαστικά όρια της ηθικής σας και, μάλιστα, δίχως να αλλοιώνετε την εικόνα που έχετε για τον εαυτό σας. Ακόμη, σκεφτείτε πως θα αντιδρούσατε εάν γνωρίζατε ότι μπορείτε να αποκρύψετε ένα μέρος του εισοδήματός σας, χωρίς να υποστείτε συνέπειες γι’ αυτό. Μια ακαδημαϊκή μελέτη του Πανεπιστημίου του Σικάγο υπολόγισε τη φοροδιαφυγή στην Ελλάδα το 2009 στα 28 δισ. ευρώ, συγκρίνοντας δηλωθέντα εισοδήματα και δόσεις δανείων. Το ποσό αυτό προερχόταν μόνο από εισοδήματα που δεν δηλώνονταν από ελεύθερους επαγγελματίες και αυτοαπασχολουμένους. Συνολικά υπολογίστηκε ότι κατά μέσον όρο στη χώρα το εισόδημα που διαφεύγει τη φορολόγηση προσεγγίζει το 11,9%.

Αναμφίβολα, δε θα μπορούσαμε να πούμε ότι όλοι αυτοί που φοροδιαφεύγουν σε κάποιο βαθμό είναι εγκληματίες ή δολοφόνοι. Είναι καθημερινοί άνθρωποι που μέσω της γνωστικής ευελιξίας και την ανάλυση κόστους-ωφέλειας επιλέγουν να επωφεληθούν σε κάποιο βαθμό και να μην αισθάνονται άσχημα γι’ αυτό. Μάλιστα, με βάση τα Συμπεριφορικά Οικονομικά, η ανεντιμότητα είναι “μεταδοτική”. Όταν βλέπουμε γύρω μας ανθρώπους να εξαπατούν σε κάθε πτυχή της καθημερινής μας ζωής, είναι φυσικό επακόλουθο να σχηματίζουμε υποσυνείδητα την αντίληψη ότι δεν είναι και τόσο επιβλαβές να “κλέψουμε κι εμείς λίγο, εφόσον το κάνουν όλοι”.

Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε την ανεντιμότητά μας;

Θα πρέπει να κοιτάξουμε την ανεντιμότητα με μια έντιμη ματιά, ώστε να αντιληφθούμε ότι ο καθένας μας ψεύδεται και είναι ανήθικος σε κάποιο βαθμό. Όπως έγραψε ο Όσκαρ Ουάιλντ:

«Ηθική -όπως και τέχνη- σημαίνει να τραβάς κάπου μία γραμμή».

Η διαφορά έγκειται στο πού τοποθετείται αυτή η γραμμή. Το κλειδί είναι να αναγνωρίσουμε τον αμοραλισμό και ο καθένας από εμάς να συμβάλλει με τη δική του συμπεριφορά στην εξάλειψή του.

Εσείς, με βάση την ανάλυση των Συμπεριφορικών Οικονομολόγων, πόσο έντιμοι αισθάνεστε;

Πηγη: nudgeunitgreece.com

Αναστασία Βαρακλή