Η Κοινωνική Διάσταση του Σώματος

Η Κοινωνική Διάσταση του Σώματος 

 Κολίσογλου Ανδρέας

Ψυχολόγος

     Η διάκριση της ανθρώπινης ύπαρξης, σύμφωνα με το καρτεσιανό μοντέλο σκέψης, σε πνεύμα και σώμα είναι μια άποψη που συνεχίζει να κυριαρχεί στις μέρες μας, ιδιαίτερα στην καθημερινότητα μας. Το σώμα για τον κοινό νου αποτελεί ένα αποκλειστικά βιολογικό φαινόμενο με το οποίο μπορεί να ασχοληθεί η βιολογία ή η ιατρική ενώ το πνεύμα αποτελεί αντικείμενο ενασχόλησης των κοινωνικών επιστημών. 

     Αναπόφευκτα αυτό το δίπολο αντιπαράθεσης σώματος και πνεύματος έχει επηρεάσει σημαντικά τα περισσότερα πεδία της επιστημονικής σκέψης που σχετίζονται με την ανθρώπινη ύπαρξη. Υποθέσεις όπως αυτές που υποστηρίζουν ότι η διαμόρφωση της προσωπικότητας του ατόμου επηρεάζεται κατά ένα ποσοστό από γενετικούς παράγοντες και κατά ένα άλλο ποσοστό από περιβαλλοντικούς, φαντάζουν ορθές ενώ αποκρύπτουν την μεταφυσική τους διάσταση. Δεν υπάρχει κανένα αντικειμενικό εργαλείο μέτρησης που να μπορεί να δώσει αξιόπιστες απαντήσεις για το τι είναι αυτό που τελικά καθορίζει την ανθρώπινη προσωπικότητα, αν είναι η κληρονομικότητα ή το περιβάλλον ή αν δικαιούμαστε να κάνουμε αυτή την διάκριση σε εννοιολογικό επίπεδο. Φαντάζει λογικό να θεωρούμε ότι οι δύο αυτοί παράγοντες συσχετίζονται αλλά κανένας δεν μπορεί να καθορίσει με απόλυτη ακρίβεια την συσχέτιση αυτή. Έτσι, όσα λέγονται γύρω από τέτοιες υποθέσεις αποτελούν εικασίες λιγότερο ή περισσότερο τεκμηριωμένες που ενέχουν το θέμα της πίστης. 

    Ιστορικά, στο πεδίο της επιστημονικής και της πολιτικής σκέψης, η επίκληση των γενετικών παραγόντων, πριν ακόμα ανακαλυφθεί το DNA, ήταν αναπόσπαστο μέρος ρατσιστικών ιδεολογιών που νομιμοποιούσαν και συντηρούσαν τις κοινωνικές διακρίσεις. Στις μέρες μας, βλέπουμε τα γονίδια να έχουν αναλάβει το ρόλο του κατακερματισμού της ανθρώπινης ύπαρξης σε επιμέρους τομείς, οπού ένα γονίδιο ή μια ομάδα γονιδίων, συσχετίζονται, άγνωστο πως, επηρεάζοντας ή καθορίζοντας πτυχές της ανθρώπινης συμπεριφοράς σε συνδυασμό πάντα με το αχανές περιβάλλον (ως φυσική και ως κοινωνική έννοια). 

    Από αυτό τον κανόνα δεν ξεφεύγει και αυτό που αποκαλούμε ψυχική διαταραχή, που μετατρέπεται πολλές φορές σε ένα αμιγές βιολογικό φαινόμενο ως σαν π.χ. η διατροφική διαταραχή της ανορεξίας να είναι ένα χαρακτηριστικό που αφορά μόνο τους «ανορεξικούς» (αυτούς που υποτίθεται ότι κατέχουν τα γονίδια της ανορεξίας) και δεν είναι ένα φαινόμενο που το δημιούργησε κοινωνία μας. Στον ιστότοπο Wikipedia μπορεί να διαβάσει κανείς ότι η νευρική ανορεξία πιστεύεται πως είναι κληρονομήσιμη σε μεγάλο βαθμό, με εύρος τεκμηρίωσης της υπόθεσης της κληρονομικότητας, από 56 έως 84%. Το μεγάλο εύρος αλλά και η λέξη «πιστεύεται» που αναφέρει, καταδεικνύει την αδυναμία του επιστημονικού κόσμου να βγάλει ασφαλή συμπεράσματα γύρω από αυτή την υπόθεση της κληρονομικότητας της νευρικής ανορεξίας. 

    Στον τομέα των ψυχικών διαταραχών δεν μπορούμε να γνωρίζουμε με βεβαιότητα τι προηγήθηκε, αν δηλαδή η εγκεφαλική λειτουργία προκάλεσε την ψυχική διαταραχή ή αν η ψυχική διαταραχή μετέβαλε την εγκεφαλική λειτουργία. Για αυτό και η σύγχρονη μόδα να εξηγούνται πολλά ψυχικά φαινόμενα με τα επίπεδα της σεροτονίνης στον εγκέφαλο δεν μπορεί να δώσει απόλυτες απαντήσεις. Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει με βεβαιότητα αν η ψυχική διαταραχή προκάλεσε μεταβολή στα επίπεδα σεροτονίνης ή αν τα επίπεδα σεροτονίνης προκάλεσαν την ψυχική διαταραχή. 

    Στον αντίποδα αυτών των βιολογικών υποθέσεων, στο σχετικά πρόσφατο επιστημονικό πεδίο έρευνας της Κοινωνιολογίας του Σώματος, οι κοινωνικοί παράγοντες όχι μόνο δεν παραγκωνίζονται αλλά έχουν και εξέχουσα σημασία για να εξηγήσουν παρεκκλίνουσες συμπεριφορές και κοινωνικές στάσεις γύρω από το ανθρώπινο σώμα. Το σώμα, στα πλαίσια αυτής της οπτικής, διαδραματίζει ενεργό ρόλο στην διαμόρφωση των κοινωνικών σχέσεων στα μέλη μιας κοινωνίας. Οι εκάστοτε κοινωνικές ομάδες που έχουν γίνει κατά καιρούς αντικείμενο μελέτης, δείχνει να έχουν άτυπους ή τυπικούς κανόνες που καθορίζουν αυτό που αποκαλείται κοινά αποδεκτό σώμα. Αυτό το συναντάμε στα μοντέλα των οίκων μόδας, σε όσους κάνουν body building,σε αθλητές, σε ηθοποιούς χορευτές, αεροσυνοδούς κ.α.. Στους χορευτές, για παράδειγμα, διαπιστώνουμε συχνά το φαινόμενο της νευρικής ανορεξίας, αφού κατά κανόνα το σώμα πρέπει να έχει αποδεχτές αναλογίες και βάρος. Δεν έχει περάσει αρκετός καιρός από την εποχή που η Κρατική Σχολή Χορού ζύγιζε τους υποψήφιους φοιτητές της πριν τους κάνει αποδεκτούς ή όταν γνωστή σχολή «χοροθεραπείας» του εξωτερικού έκανε συστάσεις σε φοιτητές της να αποκτήσουν τις ιδανικές αναλογίες. Στις περιπτώσεις των αεροσυνοδών, για να επεκταθούμε σε άλλο παράδειγμα, κάποιες αεροπορικές εταιρείες έχουν θεσπίσει το όριο του ύψους, που αν είσαι κάτω από αυτό κόβεσαι ανεξάρτητα αν έχεις τις αποκαλούμενες ιδανικές αναλογίες.  

   Η σύγχρονή καθημερινότητα όπως έχει αναλυθεί από διάφορες κοινωνιοψυχολογικές επιστημονικές προσεγγίσεις υποστηρίζει σε μεγάλο βαθμό την άποψη ότι το σώμα έχει μετατραπεί σε μέσο κοινωνικής ανέλιξης και αναγνώρισης στις εκάστοτε κοινωνικές ομάδες. Για να γίνει κάποιος αναγνωρίσιμος στον μικρόκοσμο του πρέπει να πάει σύμφωνα με τη μόδα και την επικρατούσα αισθητική: να κουρευτεί, να ντυθεί, να χρησιμοποιήσει αναγνωρισμένα προϊόντα περιποίησης ή αν χρειαστεί να κάνει διάφορες επεμβάσεις που αφορούν, ορθοδοντικές παρεμβάσεις, απώλεια βάρους, πλαστικές botox και ούτω καθεξής. Όλα αυτά συνηγορούν ότι το σώμα μας από ένα βιολογικό φαινόμενο, έχει μετατραπεί στις σύγχρονες  κοινωνίες σε ένα «σχέδιο προς υλοποίηση» (The body as project), το οποίο μπορεί να διαμορφωθεί κατάλληλα υπηρετώντας κοινωνικές επιταγές για να είναι αποδεκτό αλλά και για να έχουν λόγο ύπαρξης οι επιστημονικές ομάδες που προσπαθούν να επιβάλλουν την δικιά τους αισθητική με το αζημίωτο.     

    Ας μην επιτρέψουμε λοιπόν σε έναν κατ’ επίφαση επιστημονικό λόγο, που βασίζεται σε αμφιλεγόμενες έρευνες, να αποκρύψει την κοινωνική διάσταση κάποιων ψυχικών φαινομένων και ειδικότερα αυτών που σχετίζονται με το πώς αντιλαμβανόμαστε το σώμα μας. Αν θέλουμε για παράδειγμα να αντιμετωπίσουμε τις διατροφικές διαταραχές πρέπει να στραφούμε και στην κοινωνία. Η κοινωνία μπορεί να αλλάξει, τα γονίδια δεν μπορούν !!!!

Πηγη: psykapa.gr

Λίγα λόγια για τον συγγραφέα: 

Ο Ανδρέας Κολίσογλου γεννήθηκε το 1977 στην Αθήνα. Σπούδασε Ψυχολογία στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και ασχολείται με το χορό και το θέατρο από το 2002, γιατί όπως πιστεύει ο ίδιος ως Ατομο με Αναπηρία, μέσω των παραστατικών τεχνών δίνεται η δυνατότητα στην κοινωνία να αναθεωρήσει τα στερετότυπα της γύρω από την αναπηρία. Είναι ιδρυτής της ιστοσελίδας Ψκ (Ψυχολογία στην Κοινωνία) και διατηρεί γραφείο στην Αθήνα (Πετρούπολη).

Επικοινωνία: contact@psykapa.gr 
                       facebook.com/psykapa.gr